Η Επίσκεψις από την Τρίγλια

Η Παναγία, με γερμένο το κεφάλι, κρατάει τον μικρό Χριστό με το δεξί της χέρι, ενώ με το αριστερό τον προτείνει στον θεατή. Ο Χριστός ακουμπάει το μάγουλό του στο μάγουλο της μητέρας του. Αυτός ο γεμάτος τρυφερότητα και μητρική στοργή εικονογραφικός τύπος της Παναγίας, το άγγιγμα μάγουλο με μάγουλο, είναι γνωστός ως «Παναγία Γλυκοφιλούσα».
Η Παναγία είναι η Επίσκεψις, η σκέπη και η προστασία του ανθρώπινου γένους.

Η Επίσκεψις είναι μια εικόνα 700 και πλέον χρόνων, φτιαγμένη με την ακριβή τεχνική του ψηφιδωτού σε κάποιο αυτοκρατορικό εργαστήρι της Πόλης τον 13ο αιώνα. Την έφεραν από τη Μικρασία στην Ελλάδα, πολύτιμο κειμήλιο, οι πρόσφυγες από την Τρίγλια.

Πώς βρέθηκε στην Τρίγλια; Κάποιοι λένε πως την είχε βρει κάποιος Τούρκος και την παρέδωσε στους Τριγλιανούς. Άλλοι, πάλι, λένε πως την έφερε η θάλασσα και την απόθεσε στην αμμουδιά.
Η εικόνα τοποθετήθηκε στην εκκλησία του Αγίου Βασιλείου, που έμεινε γνωστή ως Αγία Επίσκεψη και ήταν ο μητροπολιτικός ναός της Τρίγλιας μέχρι το 1895 που κάηκε. Τότε, η Επίσκεψις μαζί με άλλα κειμήλια που σώθηκαν στεγάστηκαν στο παρεκκλήσι που χτίστηκε μετά τη φωτιά.

Φρέσκα νέα! Οι τρεις τελευταίοι μήνες του 1927 (δεύτερο μέρος)

Στη λεωφόρο Αλεξάνδρας υπάρχει ένα ρέμα που εμποδίζει τη συγκοινωνία με Εξάρχεια και Νεάπολη. Το κράτος έφτιαξε γέφυρα και, σύμφωνα με το σχέδιο πόλεως, θα έφτιαχνε και πλατεία, αλλά πρόλαβαν οι οικοπεδοφάγοι και καταπάτησαν τις όχθες. Οι κάτοικοι της συνοικίας του Άρεως έχουν έναν λόγο παραπάνω να διαμαρτύρονται. Την ελονοσία.

Να ζεις στην καρδιά της Αθήνας και να παθαίνεις ελονοσία!

Τα Βούρλα, οι πρόσφυγες της Δραπετσώνας και ο μπουρδελο-αριστοκράτης πολιτικός

Έχουμε μιλήσει για τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα Ταμπούρια και στην Ανάσταση. Οι ίδιες άθλιες συνθήκες επικρατούσαν παντού όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες (κάποιες φορές και αθλιότερες, όπως στο Ουζεΐρ-μπεη της Θεσσαλονίκης).
Σε συνοικισμούς χωρίς φως, χωρίς ύδρευση, χωρίς υπονόμους, οι πρόσφυγες ζούσαν μέσα σε ανήλιαγες παράγκες. Η στέγη ήταν από τσίγκο και το πάτωμα πατημένο χώμα. Οι παράγκες ήταν μονοκάμαρες. Συνέβαινε την κάμαρα να τη μοιράζονται δύο οικογένειες. Τότε, ένας μπερντές χώριζε το δωμάτιο στα δύο. Στις παράγκες έμπαινε η βροχή και ο αέρας από τις τρύπες των τσίγκων και τις χαραμάδες των σανιδιών. Ο ήλιος μόνον δεν έμπαινε. Τουαλέτες δεν υπήρχαν. Οι συνοικισμοί διέθεταν δημόσια αποχωρητήρια σε βρομερά παραπήγματα, που ήταν εστίες μόλυνσης. Οι δρόμοι ήταν χωματόδρομοι και τον χειμώνα η λάσπη έφτανε μέχρι το γόνατο. Φυσικά θέριζαν οι αρρώστιες και όλες οι οικογένειες είχαν τουλάχιστον από έναν άρρωστο. Οι γιατροί και τα φάρμακα σπάνιζαν.

Οι παράγκες της Αγια-Σωτείρας στην παλιά Κοκκινιά, το 1929.

Αποχαιρέτησαν για πάντα τον τόπο τους, το όμορφο Μελένικο, έβαλαν φωτιά στους προγονικούς τάφους και στα σπίτια τους και πήραν τον δρόμο της προσφυγιάς

Το όμορφο Μελένικο χτίστηκε σε μια βαθιά χαράδρα με ασβεστολιθικά πετρώματα. To κόκκινο κρασί του ήταν ονομαστό και διατηρούταν σε βαρέλια τεραστίων διαστάσεων στις τρυπητές, στις υπόγειες στοές κάτω από τα σπίτια, που είχαν σταθερή θερμοκρασία χειμώνα καλοκαίρι. Το Μελένικο εξελίχθηκε σε πλούσια εμπορική πόλη και κέντρο του Ελληνισμού στο βόρειο τμήμα της Ανατολικής Μακεδονίας. Σήμερα είναι χωριό της νότιας Βουλγαρίας και τουριστικό αξιοθέατο. 

Εφημερίδα Εμπρός, 4/17 Ιουλίου 1913

Το καλοκαίρι του 1913 οι κάτοικοι του Μελένικου γέμισαν χαρά κι ελπίδα, όπως συνέβη και με τους κατοίκους της Δοϊράνης και τόσων άλλων πόλεων, όταν υποδέχτηκαν ως απελευθερωτή τον Ελληνικό στρατό. Όμως, η συνέχεια ήταν τραγωδία και προσφυγιά. Σε λίγες μέρες, 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου, υπογράφτηκε η συνθήκη του Βουκουρεστίου, που όρισε τα σύνορα της Ελλάδας μέχρι την οροσειρά του Μπέλλες κι έδωσε το Μελένικο στη Βουλγαρία.

• 

• 

Οι Μελενικιώτες, για να γλιτώσουν από τις μετά βεβαιότητος αναμενόμενες σφαγές και ωμότητες των κομιτατζήδων, πήραν την απόφαση να μετοικήσουν στην Ελλάδα υπό την προστασία του αποσυρόμενου Ελληνικού στρατού.

Ήταν μια πόλη μια φορά, όμορφη και πρόσχαρη, η Δοϊράνη

To οδοιπορικό του Σταμ.Σταμ. «Η Βόρειος Ελλάς απ’ άκρη σ’ άκρη» μας έδωσε μια σειρά από χρονογραφήματα και σκίτσα, πολύτιμες μαρτυρίες ενός ανθρώπου με διεισδυτικό και κριτικό πνεύμα, γνώσεις, χιούμορ, καλοσύνη και μεγάλη αγάπη για τον τόπο του. Το χρονογράφημά του για τη Δοϊράνη, την όμορφη πολιτεία με τα φωτεινά σπίτια και τους καλόκαρδους ανθρώπους, που τη χάλασε ο πόλεμος, για την πίκρα και την αβάσταχτη νοσταλγία των κατοίκων της που έφυγαν πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη, για τον απόκοσμο θρήνο των ζώων που απόμειναν στον έρημο τόπο, είναι από τα ωραιότερά του που έχω διαβάσει.

Η λίμνη Δοϊράνη όπως φαίνεται από την ελληνική πλευρά.
Φωτογραφία από το Google, Απρίλιος 2017.

Ένα παλιό μακεδονικό τραγούδι λέγει:
Της Δοϊράνης τα νερά
βγάζουν γλυκά τα ψάρια…
Αλλά δεν είναι της Δοϊράνης τα ψάρια μονάχα γλυκά. Είναι το σύνολό της. Η ατμόσφαιρά της, ο αέρας της, οι άνθρωποί της, τα νερά της. Είναι κάτι το ασύλληπτον και άυλον, που ήτανε χυμένο στον ουρανό της πόλεως και έκανε τα φύλλα των κλαρικών της γυαλιστά και γελαστά, πρόσχαρα τα λουλούδια της, ανοιχτά και γεμάτα φως τα σπίτια της, διάφανα διαμάντι τα νερά της λίμνης της και όλο μειδίαμα τους κατοίκους της και καλή καρδιά.
Αλίμονο!
Δεν γράφουμε σήμερα την περιγραφή της πόλεως, αλλά τελούμε το μνημόσυνό της!
Η Δοϊράνη, η ωραία και γλυκιά Δοϊράνη, δεν υπάρχει πια.

Οι τραγωδίες των άγριων ραδικιών

• 

• 

Ο Σταμ. Σταμ. στη δεκαετία του ’30 επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη κι έγραψε μια σειρά από χρονογραφήματα που αποτυπώνουν τη ζωή της πόλης, από τα κεντρικά σημεία ως τις απόμερες γειτονιές. Το παρακάτω κείμενο είναι απόσπασμα χρονογραφήματος και «Οι τραγωδίες των άγριων ραδικιών» είναι ένας από τους υπότιτλούς του.

Πριν περάσουμε το φρούριο για να μπούμε εις την συνοικία του Εσκί Ντελίκ συναντάμε κάτι κατοικήματα ή μάλλον φωλεάς, που είναι κολλημένα εις την πλαγιάν του βράχου του φρουρίου, ωσάν πεταλίδες εις τα κοτρώνια της ακροθαλασσιάς.
Τα κατοικήματα αυτά φαίνεται ότι μεγαλώνουν κατά περιόδους χρονικάς. Ένας κυκλοτερής σωρός λίθων με μία λαμαρίνα από πάνω και κατεσκευάσθη η κουζίνα, άλλη μαντροειδής συσσώρευσις και έγινε το πλυσταριό.
Εκεί στεγάζεται ο κόσμος του καθημερινού γολγοθά, της βιοπάλης, ο εσταυρωμένος κόσμος, ο οποίος δεν βλέπει ανάστασιν ποτέ, αλλά ταφήν διηνεκώς, και του οποίου η μόνη παρηγορία και απολύτρωσις είναι η ειρήνη του θανάτου.

Μπισκότα Παπαδοπούλου – νόστιμα και τραγανά από το 1922 μέχρι σήμερα

Το 1916 η μητέρα μιας φτωχής ελληνικής οικογένειας της Πόλης, η Μαρία Παπαδοπούλου, για να βοηθήσει τα οικονομικά του σπιτιού, φτιάχνει κάθε μέρα μπισκότα βουτύρου και οι τρεις γιοί, ο Ευάγγελος, ο Νικόλαος και ο Θεόφιλος, γεμίζουν τα καλάθια τους και τα πουλάνε στους δρόμους. Είναι φρέσκα, νόστιμα, τραγανά και δεν λιγώνουν, γιατί δεν έχουν πολλή ζάχαρη. Το όνομά τους είναι γαλλικό: Πτι Μπέρ. Μικρά μπισκότα βουτύρου. Ο Γιάννης, ο πατέρας, που είναι ξυλουργός, φτιάχνει μια ξύλινη σφραγίδα και τα μπισκότα γίνονται αναγνωρίσιμα από το σχήμα, το σχέδιο και το όνομά τους.
Το 1922, στον μεγάλο ξεριζωμό, η μητέρα με τα τρία αγόρια μπαίνουν σ’ ένα καράβι με προορισμό τη Μασσαλία. Το πλοίο σταματάει μερικές μέρες στον Πειραιά για ανεφοδιασμό. Η οικογένεια κατεβαίνει για να γνωρίσει την πόλη, όπου με έκπληξη διαπιστώνει ότι οι κάτοικοι δεν γνωρίζουν τι εστί μπισκότο.
Για την ακρίβεια οι Έλληνες γνωρίζουν το γαλλικό biscotte και το ιταλικό biscotto, δηλαδή τη φρυγανιά, που είναι νόστιμη και τραγανή, κλάσεις ανώτερη από το φρυγμένο ψωμί, αλλά δεν είναι γλύκισμα.
Αυτή η λεπτομέρεια αλλάζει τα σχέδια· το ταξίδι για τη Μασσαλία ματαιώνεται και η οικογένεια εγκαθίσταται στην Αθήνα.

Η Επίσκεψις

Το άρθρο μεταφέρθηκε ΕΔΩ με περισσότερες πληροφορίες και φωτογραφίες.

Το περίπτερο του Μεβλεβί χανέ

Ο Μεβελεβί χανές, ο τεκές των περιστρεφόμενων δερβίσηδων, ένας από τους τριάντα και πλέον τεκέδες που υπήρχαν στην παλιά Θεσσαλονίκη, ήταν ο μεγαλύτερος, ο πλουσιότερος και ο πιο περίτεχνος τεκές όχι μόνον της πόλης, αλλά ολόκληρης της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ήταν έργο σπάνιας τέχνης και ομορφιάς.
Ο Κεμάλ κατάργησε τα μοναχικά τάγματα, κυνήγησε τους δερβίσηδες κι έκλεισε τα μοναστήρια τους. Ο τεκές λεηλατήθηκε και καταστράφηκε, όταν οι Έλληνες γκρέμιζαν μετά μανίας ό,τι θύμιζε το οθωμανικό παρελθόν. Δεν άφησε άλλο ίχνος πίσω του παρά μόνο τις περιγραφές των περιηγητών, μερικές φωτογραφίες και υδατογραφίες.

ΕΔΩ μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τον Μεβλεβί χανέ.

---

Η υδατογραφία ανήκει στην ψηφιακή συλλογή Carte Postale του Ιστορικού Αρχείου της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής (Βιβλιοθήκη Δημήτρης & Αλίκη Περρωτή, Αμερικανική Γεωργική Σχολή). Ευχαριστώ για την ευγενική παραχώρηση της άδειας χρήσης.

Τούρκικα μνήματα στη Θεσσαλονίκη

• 

Από τα αμέτρητα τούρκικα μνήματα που υπήρχαν στη Θεσσαλονίκη σώζεται μόνον ο τουρμπές του Μουσά μπαμπά στην Άνω Πόλη και ο τάφος του Χορτάτς Σουλεϊμάν εφέντη στον περίβολο της Ροτόντας.
Το 1923, με την ανταλλαγή των πληθυσμών, οι μουσουλμάνοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και τους τάφους των προγόνων τους με την ίδια συντριβή που αναγκάστηκαν ν’ αφήσουν οι δικοί μας τις αλησμόνητες πατρίδες.
ΕΔΩ μπορείτε να δείτε μερικές πληροφορίες για τα μουσουλμανικά νεκροταφεία της παλιάς Θεσσαλονίκης. Είναι λίγες για ένα τόσο μεγάλο θέμα, αλλά είναι μια αρχή.
Σ’ αυτή την ανάρτηση συγκέντρωσα μερικές φωτογραφίες και γκραβούρες τούρκικων μνημάτων.

Πίσω από το Γεντί Κουλέ

• 

• 

•