Οι πλύστρες του Πειραιά, τα πλυντήρια-κόλαση και το πλυντήριο στου Βάβουλα τη γούβα

Ένα βροχερό βράδυ, τον Ιούνιο του 1930, μια γυναίκα περπατούσε στην οδό Φίλωνος. «Περπατούσε» δεν είναι η ακριβής λέξη. Έσερνε το βήμα της με δυσκολία και αγκομαχητό, ώσπου σωριάστηκε εξαντλημένη. Ένας περαστικός της έδωσε το χέρι για να σηκωθεί και τη βοήθησε να συνέλθει.
— Να μη σώνει ο κόσμος να καταντάει ως εκεί! είπε η γυναίκα, όταν στάθηκε στα πόδια της.
Ο περαστικός έμεινε κατάπληκτος, γιατί ενώ το βασανισμένο της σουλούπι ήταν γεροντικό, το πρόσωπό της έδειχνε μια γυναίκα ως σαράντα χρόνων.
— Τι σου συμβαίνει, κυρά μου; ενδιαφέρθηκε να μάθει.
— Η ερημιά κι η σκοτεινιά μου με ανάγκασαν να ζητήσω καμιά δουλειά για να τρώω λίγο ψωμί. Γύρισα δώθε-κείθε για μια οποιαδήποτε θέση μέσα σε οικογένειες, αλλά στάθηκε αδύνατον. Οι ρυτίδες και το κυρτωμένο κορμί είναι πάντα αποκρουστικά. Μια γειτόνισσα είδε την πείνα μου και την κακομοιριά μου και με πήγε σ’ ένα πλυντήριο στα Καμίνια. Ήτανε γραφτό προτού πεθάνω να γνωρίσω κι αυτά τα μαρτύρια, του είπε και δάκρυσε.
Το ενδιαφέρον του περαστικού άρχισε να γίνεται επαγγελματικό, γιατί ήταν δημοσιογράφος, και ρώτησε:
— Τι είναι αυτό το πλυντήριο;
Η γυναίκα κούνησε το κεφάλι με απελπισία και με μάτια που πρόδιναν τρόμο είπε:
— Είναι η μαύρη κόλαση, που ούτε οι διαβόλοι δεν την υποφέρουν. Άλλο να δουν τα μάτια σας!

1930

Απόδραση απ’ τα Βούρλα

Πριν από χρόνια είχε προγραμματιστεί η έκδοση ενός βιβλίου για νέους με θέμα τη συγκλονιστική απόδραση από τα Βούρλα. Το βιβλίο γράφτηκε από τον αείμνηστο Χάρη Σακελλαρίου, εκπαιδευτικό, συγγραφέα και αγωνιστή, και εικονογραφήθηκε από τον Γρηγόρη Νιόλη με μεγάλη ακρίβεια και ύστερα από πλατιά έρευνα. Θα αποτελούσε το πρώτο βιβλίο μιας σειράς ιστορικής μνήμης που είχα φιλοδοξήσει να δημιουργήσω για λογαριασμό του εκδοτικού οίκου με τον οποίο συνεργαζόμουν.
Το βιβλίο σελιδοποιήθηκε, διορθώθηκε και απόμεναν μερικές συμπληρωματικές εικόνες καθώς και η τελευταία διόρθωση. Η έκδοση δεν πραγματοποιήθηκε. Αυτό είχε να κάνει με αλλαγές στον εκδοτικό οίκο και όχι με την αξία του έργου.

Φέτος, στις 17 Ιουλίου, συμπληρώθηκαν 67 χρόνια από την ηρωική απόδραση των 27 αγωνιστών της Αντίστασης, που κρατούμενοι στη φυλακή των Βούρλων περίμεναν τη βέβαιη καταδίκη τους από το στρατοδικείο, σε μια δίκη παρωδία που ετοίμαζε η κυβέρνηση. Μόνος τρόπος να ματαιωθεί αυτή η στημένη δίκη ήταν η απόδραση των υποδίκων.

Στη θύμηση αυτής της συγκλονιστικής απόδρασης και στη μνήμη του συγγραφέα Χάρη Σακελλαρίου, μοιράζομαι μαζί σας το pdf του βιβλίου, από το προσωπικό μου αρχείο.

(Το λινκ θα μείνει ενεργό μέχρι την Κυριακή το βράδυ)

Από τα Βούρλα στα σλέπια. Πιο χαμηλά δεν είχε!

Πίσω από την πανύψηλη μάντρα και παρ’ όλη τη σκληρή ζωή τους, οι γυναίκες των Βούρλων αισθάνονταν ασφαλείς γιατί είχαν γλιτώσει από τους δύο τρομερούς μπαμπούλες, που τις παραμόνευαν στην κοινωνία. Σωματέμπορος και μαντάμα. Άθλιοι και οι δύο, εκμεταλλεύονταν χωρίς έλεος τις κοπέλες και τις κατέστρεφαν. Πολλές δεν πέρναγαν την Πορτάρα (το μοναδικό άνοιγμα στον έξω κόσμο) για να βγουν στον συνοικισμό, από τον φόβο μην πέσουν στα νύχια κανενός από τους δυο.

Τα χρόνια που περνούσαν έφερναν πιο κοντά τον τρόμο της έξωσης. Οι γυναίκες που είχαν περάσει τα σαράντα θεωρούνταν γριές. Στα πενήντα τους ήταν ξοφλημένες κι έπρεπε να φύγουν από τα Βούρλα. Τις πέταγαν στον δρόμο! Αυτός ήταν ο τρόπος με τον οποίο «συνταξιοδοτούσε» τις γυναίκες η κερδοσκοπική επιχείρηση που τις εκμεταλλεύτηκε επί δεκαετίες.

Τα Βούρλα, οι πρόσφυγες της Δραπετσώνας και ο μπουρδελο-αριστοκράτης πολιτικός

Έχουμε μιλήσει για τις συνθήκες διαβίωσης των προσφύγων στα Ταμπούρια και στην Ανάσταση. Οι ίδιες άθλιες συνθήκες επικρατούσαν παντού όπου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες (κάποιες φορές και αθλιότερες, όπως στο Ουζεΐρ-μπεη της Θεσσαλονίκης).
Σε συνοικισμούς χωρίς φως, χωρίς ύδρευση, χωρίς υπονόμους, οι πρόσφυγες ζούσαν μέσα σε ανήλιαγες παράγκες. Η στέγη ήταν από τσίγκο και το πάτωμα πατημένο χώμα. Οι παράγκες ήταν μονοκάμαρες. Συνέβαινε την κάμαρα να τη μοιράζονται δύο οικογένειες. Τότε, ένας μπερντές χώριζε το δωμάτιο στα δύο. Στις παράγκες έμπαινε η βροχή και ο αέρας από τις τρύπες των τσίγκων και τις χαραμάδες των σανιδιών. Ο ήλιος μόνον δεν έμπαινε. Τουαλέτες δεν υπήρχαν. Οι συνοικισμοί διέθεταν δημόσια αποχωρητήρια σε βρομερά παραπήγματα, που ήταν εστίες μόλυνσης. Οι δρόμοι ήταν χωματόδρομοι και τον χειμώνα η λάσπη έφτανε μέχρι το γόνατο. Φυσικά θέριζαν οι αρρώστιες και όλες οι οικογένειες είχαν τουλάχιστον από έναν άρρωστο. Οι γιατροί και τα φάρμακα σπάνιζαν.

Οι παράγκες της Αγια-Σωτείρας στην παλιά Κοκκινιά, το 1929.

Ένα σπίτι στα Καμίνια

• 

• 

• 

• 

• 

Ένα σπίτι στα Καμίνια με εσωτερική αυλή, με ακροκέραμα και μεγάλα παράθυρα. Ήταν. Είναι ακόμα; Όταν το φωτογράφισα, τον Δεκέμβρη του 2011, δεν είχε περάσει πολύς καιρός από τότε που έκλεισε. Ήταν ακόμα καθαρό και διατηρούσε τα μεταλλικά του στοιχεία –το λασποκαθαριστήρι δεξιά από τα σκαλοπάτια, τα χερούλια της εξώπορτας και το όμορφο ρόπτρο, ακόμα και το γραμματοκιβώτιο δίπλα στην πόρτα. Οι τσιμεντένιες ράμπες στα σκαλοπάτια μαρτυράνε ότι κάποιος από το σπίτι είχε μηχανάκι και το τσούλαγε στην αυλή. Οι φορτωμένες νεραντζιές το έκαναν να μοιάζει με σπίτι που οι νοικοκυραίοι του το έκλεισαν για λίγο –για να πάνε ταξίδι, ας πούμε– και όπου να ’ναι θα ξαναγυρίσουν. Και μια που αύριο είναι εθνική επέτειος, θα βάλουν τη σημαία με το κοντάρι της στο μεταλλικό στήριγμα ανάμεσα στα δυο παράθυρα.

Η μάχη της Ηλεκτρικής

Το εργοστάσιο  της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αθηνών-Πειραιώς – ΠΑΟΥΕΡ στο Κερατσίνι. Φωτο από rizospastis.gr.

Στις 12 Οκτωβρίου 1944 κατέβηκε η γερμανική σημαία από την Ακρόπολη. Η γαλανόλευκη κυμάτιζε στους δρόμους και στα σπίτια. Η Αθήνα ανάσαινε ελεύθερη. Ο λαός πανηγύριζε την απελευθέρωση.
Οι γερμανοί ξεκουμπίζονταν επιτέλους από τον τόπο μας, όμως είχαν βάλει σ’ εφαρμογή το σχέδιο καταστροφής υποδομών. Υποχωρούσαν και ανατίναζαν.
Τη νύχτα της Παρασκευής προς 13 Οκτωβρίου, το τμήμα ανατινάξεων του Μηχανικού των Ες-Ες, ανατίναξε τις εγκαταστάσεις της Shell στο Πέραμα. Χωρίς χρονοτριβή κατευθύνθηκε προς το Κερατσίνι, για να καταστρέψει το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής, το οποίο τροφοδοτούσε με ρεύμα ολόκληρο το λεκανοπέδιο. Στη συνέχεια θα προχωρούσε και σε άλλες καταστροφές.

Κατοχή – σκηνή σε πειραιώτικο δρόμο

Κατοχή, ο φοβερός χειμώνας του 1941-1942. Πειραιάς, στη γωνία Γεωργίου Α΄ και Πραξιτέλους.

Σ’ αυτή τη φωτογραφία, που δεν φαίνεται κανένα πρόσωπο και καμία έκφραση –ακόμα και το κεφάλι της γυναίκας και του παιδιού είναι κρυμμένα– αποτυπώνεται όλη η δυστυχία.
Η γυναίκα γονατισμένη ψάχνει στα σκουπίδια, μήπως βρει κάτι φαγώσιμο. Τα πόδια του αγοριού είναι λεπτά σαν καλάμια. Ο άντρας, πίσω από το αγόρι, είναι ξυπόλητος μέσα στο καταχείμωνο. Η ουρά του σκύλου είναι κάτω απ’ τα σκέλια, δείγμα του φόβου του.
Μαύρη Κατοχή!

Οι παράγκες στα Ταμπούρια και στην Ανάσταση

Με την καταστροφή του ’22 έφτασαν στον Πειραιά καραβιές οι πρόσφυγες. Πεινασμένοι και δυστυχείς ζούσαν ο ένας πάνω στον άλλον μέσα σε τσαντίρια. Οι Πειραιώτες τους είδαν σαν ξένους και τους αντιμετώπισαν εχθρικά. Για να εγκατασταθούν, τους παραχωρήθηκε το παλιό νεκροταφείο του Αγίου Διονυσίου, που βρισκόταν έξω από την πόλη, στη δυτική άκρη. Ο χώρος δεν έφτανε. Οι πρόσφυγες εξαπλώθηκαν σε όλη τη Δραπετσώνα και βόρεια προς το Κερατσίνι και τα Ταμπούρια.
Βλέποντας τα Ταμπούρια και την Ανάσταση σήμερα, δεν είναι εύκολο να φανταστούμε πως κάποτε ήταν συνοικισμοί γεμάτοι άθλιες παράγκες, που στέγαζαν τους πρόσφυγες της Μικρασίας και του Πόντου. Το κράτος δεν είχε ιδέα πώς ήταν η ζωή εκεί, γιατί μέσα από τα γραφεία δεν μπορούσε να δει τη ζοφερή πραγματικότητα. Ελάχιστοι αρμόδιοι πάτησαν το πόδι τους στους συνοικισμούς.

Φεβρουάριος 1931

Τι Τουρκολίμανο, τι Μικρολίμανο; Αλλού είναι η ουσία και χάνεται.

Το όμορφο λιμανάκι που χωρίζει τον Πειραιά από το Φάληρο λεγόταν λιμήν Μουνιχίας στα χρόνια του Θεμιστοκλή, Φανάρι στα βυζαντινά χρόνια, Τουρκολίμανο επί τουρκοκρατίας, λιμένας Κουμουνδρούρου κατά τους νεότερους χρόνους, ακτή Κανάρη για ένα μικρό διάστημα στη δεκαετία του ’60 (αυτό το τελευταίο βρίσκεται τυπωμένο σε κάποια τουριστικά φυλλάδια της εποχής και πουθενά αλλού).
Το Τουρκολίμανο ήταν ένας ψαράδικος συνοικισμός με βάρκες, δίχτυα και παράγκες χωρίς ηλεκτρικό. Είχε δυο τρία καφενεδάκια και άλλες τόσες ταβερνούλες για τους ψαράδες. Εκεί ζούσαν και οι γιαλούρηδες –απόκληροι της ζωής που δεν είχαν στέγη και κοιμόντουσαν στον γιαλό και στις βάρκες.