Σκηνή από την πυρκαγιά του 1890, που δημοσιεύτηκε στη βρετανική εφημερίδα «The Graphic» τον Σεπτέμβριο του 1890.
Πυρκαγιές, ένα τραγικό αλλά συνηθισμένο φαινόμενο Είναι αδύνατο να μιλήσεις για τη Θεσσαλονίκη χωρίς να κάνεις αναφορά στις πυρκαγιές που τη δοκίμασαν. Η φωτιά ήταν εκείνη που έβαλε τέλος στην ιστορική διαδρομή συνοικιών και μνημείων της πόλης κι έκλεισε κεφάλαια της ιστορίας της ανοίγοντας καινούργια.
Για τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917, που άλλαξε τη μορφή της πόλης, έχουμε μιλήσει παλιότερα σε εκτενές άρθρο, που μπορείτε να διαβάσετε ΕΔΩ. Πολλές φωτογραφίες θα βρείτε ΕΔΩ.
Η παλιά Θεσσαλονίκη δεν διέθετε κρατική πυροσβεστική υπηρεσία. Η πυρόσβεση γινόταν από τις πυροσβεστικές ομάδες των ασφαλιστικών εταιρειών. Όταν έπιανε φωτιά κάπου, έβλεπαν από το Επταπύργιο τον καπνό ή τις φλόγες κι έριχναν κανονιές. Οι τουλουμπατζήδες άκουγαν τις κανονιές και έσπευδαν. Δύο κανονιές σήμαινε ότι η πυρκαγιά ήταν στο κέντρο. Τρεις ότι ήταν ανατολικά.
Τον Οκτώβριο του 1931, ενώ η Θεσσαλονίκη ετοιμαζόταν να γιορτάσει πανηγυρικά τον άγιο Δημήτριο, οι εφημερίδες, με αφορμή τηνίαση μιας κοπέλας που αποδόθηκε σε θαύμα του αγίου, επί μέρες έγραφαν για θαυματουργικές εμφανίσεις, ιάσεις και προρρήσεις.
Ένα από αυτά τα άρθρα παρουσιάζει κάποιο ενδιαφέρον, ιδιαίτερα στο δεύτερο μέρος του, και το παρουσιάζουμε τώρα που συμπληρώνεται ένας χρόνος κι ένας αιώνας από τη φοβερή πυρκαγιά του 1917, γιατί αφηγείται πώς ξεκίνησε η συμφορά.
Ας δούμε το πρωτοσέλιδο των Μακεδονικών Νέων με ημερομηνία 14 Οκτωβρίου 1931.
Γράφει το άρθρο:
Στον περίβολο του παλιού βυζαντινού ναού του Αγίου Νικολάου του Ορφανού ήταν εγκατεστημένες μερικές οικογένειες προσφύγων από την Ανατολική Θράκη. Εκεί ζούσε και η Κατηφεδένια Στυλιανού, πρόσφυγας και ορφανή, που περιποιόταν τον ναό.
Ο Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός έχει χαρακτηριστεί μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ.
Στις 7 Ιουλίου 1942 ο στρατιωτικός διοικητής της Θεσσαλονίκης, ο διαβόητος Μαξ Μέρτεν, έδωσε διαταγή να συγκεντρωθούν όλοι οι άρρενες Εβραίοι ἡλικίας 18-45 χρόνων στην πλατεία Ελευθερίας, στις 8 το πρωί του Σαββάτου 11 Ιουλίου, για να καταγραφούν και στη συνέχεια να σταλούν σε καταναγκαστικά έργα, μακριά από την πόλη.
Η απαγωγή της Στεφάνας από τους μουσουλμάνους Μια κοπέλα με μουσουλμανική φορεσιά, καλυμμένη με μαντίλα και φερετζέ, αποβιβάστηκε στον σιδηροδρομικό σταθμό της Θεσσαλονίκης. Έφτασε με συνοδεία για να ασπαστεί επίσημα το ισλάμ. Τυχαίνει να είναι γνωστή η ακριβής ημερομηνία. Παρασκευή 5 Μαΐου 1876 (με το παλιό ημερολόγιο), γιορτή του αγίου Γεωργίου για τους χριστιανούς και του Εντερλέζ για τους μουσουλμάνους. Η κοπέλα ήταν η Στεφάνα, Βουλγάρα από το χωριό Αβρέτ-χισάρ, γνωστό και ως Μπογκντάντσι, ανάμεσα στη Γευγελή και την Πολυανή (παλιά Δοϊράνη), χριστιανή, κόρη του Ντέλια Γκιόζα. Η Στεφάνα ζούσε πολύ φτωχικά μαζί με τη μητέρα της και τους δύο αδελφούς της. Μετά τον θάνατο του πατέρα, η επαφή της με μουσουλμάνες συγχωριανές της έγινε στενότερη και σιγά σιγά άρχισε να στρέφεται προς η θρησκεία τους. Η μητέρα της, Μαρία (ή Μάτω), ήταν εντελώς αντίθετη με τις καινούργιες φιλίες και τη μεταστροφή της κόρης της, αλλά δεν μπορούσε να της επιβληθεί.
Βουλγάρες από την περιφέρεια της Θεσσαλονίκης.
Ισχυρό κίνητρο για τη Στεφάνα ήταν το όνειρο για μια καλύτερη ζωή συνδυασμένο με τον έρωτα· είχε συνάψει σχέσεις με τον Μουσταφά, έναν νεαρό μουσουλμάνο συγχωριανό της. Το πρωί της Τετάρτης 3 Μαΐου 1876, πήγε για νερό και δεν ξαναγύρισε στο σπίτι της. Φαινομενικά έπεσε θύμα απαγωγής. Η απαγωγή, όμως, ήταν σκηνοθετημένη. Από μέρες πριν η Στεφάνα είχε φροντίσει να πάρει μερικά απαραίτητα από το πατρικό της και να τα στείλει στο σπίτι του Μουσταφά. Οι μουσουλμάνες που την «απήγαγαν» την οδήγησαν στο σπίτι του. Η μητέρα του όμως αρνήθηκε να τη δεχτεί: «Γίνε πρώτα κανονική μουσουλμάνα κι ύστερα έλα». Η κοπέλα φιλοξενήθηκε σε κάποιο φιλικό μουσουλμανικό σπίτι και δυο μέρες μετά, συνοδευόμενη από τον χότζα του χωριού, κάποιο ακόμα αξιοσέβαστο πρόσωπο και μία Αράβισσα, πήγε στο Καρασούλι (το σημερινό Πολύκαστρο), για να πάρει το τρένο για τη Θεσσαλονίκη, όπου θα γινόταν επίσημα ο εξισλαμισμός της. Η μητέρα της, που την αναζητούσε, συμπτωματικά, είχε πάρει από τη Γευγελή το ίδιο τρένο, για να πάει στη Θεσσαλονίκη και να ζητήσει τη συνδρομή του μητροπολίτη. (Το στοιχείο αυτό κρίθηκε σημαντικό, γιατί έδειχνε τις θρησκευτικές πεποιθήσεις της μητέρας, που ανήκε στο Πατριαρχείο και όχι στη βουλγαρική εξαρχία, κι εξηγούσε γιατί τη συνέδραμαν τόσο οι χριστιανοί, όπως θα δούμε πιο κάτω). Η Στεφάνα ήταν ντυμένη με μουσουλμανική φορεσιά και είχε καλυμμένο το πρόσωπο. Η μητέρα την αναγνώρισε. Κάθισε μαζί με την κόρη της και σε όλη τη διαδρομή προσπαθούσε, μιλώντας της στη γλώσσα τους, τα βουλγαρικά, να της αλλάξει γνώμη, αλλά μάταια. Η Στεφάνα όχι απλώς ήταν αμετάπειστη, αλλά ήδη είχε αλλάξει το όνομά της σε Αϊσέ.
Η Θεσσαλονίκη στις φλόγες, πίνακας του William T. Wood
Το μεσημέρι του Σαββάτου, στις 18 Αυγούστου (με το παλιό ημερολόγιο) ξέσπασε η μεγάλη πυρκαγιά του 1917. Την επομένη το βράδυ, στις 19 Αυγούστου, η εξάπλωσή της σταμάτησε, αφού κατέστρεψε κατοικίες, εκκλησίες, τζαμιά, συναγωγές, καφενεία, κινηματογράφους, γραφεία, καταστήματα, βιβλιοθήκες. Ένα μεγάλο μέρος της πανέμορφης Θεσσαλονίκης χάθηκε για πάντα και η μορφή της πόλης άλλαξε.
Νύχτα της 18ης προς 19 Αυγούστου 1917.
Νύχτα της 18ης προς 19 Αυγούστου 1917.
Το άρθρο «Η μεγάλη πυρκαγιά του 1917 που άλλαξε τη μορφή της Θεσσαλονίκης» δημοσιεύτηκε πέρσι στη Huffington Post και αναδημοσιεύτηκε με κάποιες διορθώσεις, που πρότειναν φίλοι Σαλονικιοί, ΕΔΩ στο Hellas Special. Σ’ αυτή την ανάρτηση συγκέντρωσα μερικές ακόμα εικόνες από το τραγικό γεγονός.
Πριν από 100 χρόνια, στις 5 Αυγούστου 1917, ξέσπασε η μεγάλη πυρκαγιά που άλλαξε τη μορφή της Θεσσαλονίκης, μιας πόλης όμορφης σαν το Τολέδο, τη Σεβίλη και την Κόρδοβα όπως είπε ο Αλμπέρτος Ναρ. Οι φλόγες κατέστρεψαν μια έκταση πάνω από ενάμιση τετραγωνικό χιλιόμετρο, έκαψαν 9.500 κτίρια, εκκλησίες, συναγωγές και τζαμιά, βιβλιοθήκες και πολύτιμα αρχεία και άφησαν άστεγους και χωρίς μοίρα στον ήλιο 72.500 ανθρώπους –εκ των οποίων οι 50.000 ήταν εβραίοι. Οι πυρόπληκτοι, πρόσφυγες στην ίδια τους την πόλη, θρήνησαν νεκρούς που δεν αναφέρθηκαν ως θύματα της καταστροφής, υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις περιουσίες τους και να ξαναρχίσουν τη ζωή τους από το μηδέν σε μια πολιτεία που κερδοσκόπησε σε βάρος τους και που ξαναγεννήθηκε από τις δικές τους στάχτες.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά πέρσι στη Huffington Post και αναδημοσιεύτηκε λίγο αργότερα με μερικές διορθώσεις, που πρότειναν φίλοι Σαλονικιοί, στο Hellas Special.
Ευχαριστώ θερμά τον Δήμο Θεσσαλονίκης και το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (Ψηφιοποίηση Πολιτιστικών Τεκμηρίων), τον κ. Μάνο Μαλαμίδη και τον κ. Ε.Α. Χεκίμογλου για την καλοσύνη τους να μου παραχωρήσουν την άδεια χρήσης του πλούσιου φωτογραφικού υλικού που συνοδεύει το άρθρο.
Το παμπάλαιο εβραϊκό νεκροταφείο ήταν μια τεράστια έκταση. Τον Δεκέμβριο του ’42 δόθηκε η εντολή κατεδάφισης. Μέσα σ’ ένα μήνα είχε καταστραφεί. Τον Φεβρουάριο του ’43, άρχισε η εφαρμογή των φυλετικών νόμων της Νυρεμβέργης. Τον Μάρτιο άρχισαν οι εκτοπίσεις των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στα στρατόπεδα του θανάτου. Είχαν προηγηθεί ο στιγματισμός με το κίτρινο αστέρι, οι εξευτελισμοί, οι διάφορες απαγορεύσεις, η καταγραφή των ίδιων και των περιουσιών τους, το πλιάτσικο των περιουσιών, ο εγκλεισμός στα γκέτο, ο τρόμος. Τον Αύγουστο του ’43 τα μόνα που έμειναν να θυμίζουν ότι κάποτε η Θεσσαλονίκη είχε Εβραίους ήταν τα έρημα σπίτια, τα έρημα μαγαζιά και το ρημαγμένο νεκροταφείο. Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, η σύγχρονη πανεπιστημιούπολη και καύχημα της πόλης, είναι χτισμένο εξ ολοκλήρου πάνω στην έκταση που ήταν κάποτε τα εβραϊκά μνήματα.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στη Huffington Post στις 21 Ιανουαρίου 2017.
Φέτος συμπληρώθηκαν 99 χρόνια από την πυρκαγιά του 1917 που κατέστρεψε μια έκταση πάνω από ενάμιση τετραγωνικό χιλιόμετρο, έκαψε 9.500 κτίρια, εκκλησίες, συναγωγές και τζαμιά, βιβλιοθήκες και πολύτιμα αρχεία και άφησε άστεγους και χωρίς μοίρα στον ήλιο 72.500 ανθρώπους –εκ των οποίων οι 50.000 ήταν εβραίοι. Πρόσφυγες στην ίδια τους την πόλη θρήνησαν νεκρούς που δεν αναφέρθηκαν ως θύματα της καταστροφής, υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τις περιουσίες τους και να ξαναρχίσουν από το μηδέν σε μια πολιτεία που κερδοσκόπησε σε βάρος τους και ξαναγεννήθηκε από τις δικές τους στάχτες.
HELLAS SPECIAL 