Η μοτοσικλέτα

Κατοχή. Κάπου στην Αιτωλοακαρνανία. Κάποια νύχτα, μια ομάδα αντάρτες περπατούσε αθόρυβα για να φτάσει σε καταφύγιο. Απόλυτη ησυχία τριγύρω και μεταξύ τους ούτε ψίθυρος για να μην προδοθούν. Ξάφνου, ένας τους αλαφιάστηκε. Άκουσε θόρυβο μοτοσικλέτας. «Γερμανοί!», σκέφτηκε. Σε λίγο άκουσαν κι οι άλλοι ίδιο θόρυβο. Κάποιος έβαλε το αυτί του στο χώμα και σιγουρεύτηκε. Κοιτάχτηκαν με αγωνία. «Γερμανική μοτοσικλέτα έρχεται». Συνέχισαν τον δρόμο τους καρδιοχτυπώντας και ο ήχος της μηχανής τους ακολουθούσε. Η μηχανή όμως δεν φαινόταν. Ξαναστάθηκαν. Ο ήχος στάθηκε κι αυτός.
Μια φουκαριάρα γάτα, ευχαριστημένη που βρήκε ανθρώπους, τους είχε πάρει από πίσω και γουργούριζε.
Αναστέναξαν ανακουφισμένοι και της πέταξαν πέτρες να τη διώξουν.

---

Η φωτογραφία είναι από την ομάδα του fb Αιτωλία και Ακαρνανία στο πέρασμα του χρόνου, Aetolia Acarnania tempus και δείχνει γερμανούς μοτοσικλετιστές στις στροφές στα Ρέτσινα, κοντά στην Αγριλιά, στον δρόμο για το Μεσολόγγι, τον Απρίλιο του 1941. Στο βάθος δεξιά είναι η Βαράσοβα.

Πεύκα πρώην Αγελάδες

Όταν συνάντησα για πρώτη φορά διαφήμιση του κέντρου με το περίεργο όνομα Αγελάδες, δεν ήμουν σίγουρη περί τίνος επρόκειτο.

Ιούλιος 1934

Μεταξύ Ιουλίου 1934 και Ιουλίου 1936, οι Αγελάδες μετονομάστηκαν σε Πεύκα και οι διαφημίσεις ήταν πιο σαφείς.

Καλοκαίρι 1936 και 1938

Τα βλαχάκια – δύο αθώοι στο εκτελεστικό απόσπασμα

Τον καιρό του πολέμου, στο χωριό του πατέρα μου, τη Χρυσοβίτσα Ξηρομέρου, έγινε μια ιστορία που στοίχειωσε τον ύπνο των γερόντων και για την οποία απόφευγαν να μιλούν. Πρόκειται για την ιστορία της άδικης εκτέλεσης δυο νέων, που έμεινε να λέγονται «τα βλαχάκια», και της ένοχης σιωπής ενός χωριού.
Η υπόθεση αφέθηκε στον χρόνο για να ξεχαστεί. Είναι κι αυτός ένας τρόπος για να συνεχιστεί η ζωή, κυρίως μετά από δραματικές περιόδους με αναπόδραστες εξελίξεις, όπως ήταν ο πόλεμος κι η Κατοχή, που άλλαξαν ριζικά τη ζωή και το πνεύμα των ανθρώπων. Βέβαια, υπήρχαν φωνές που θύμιζαν τα γεγονότα και υπενθύμιζαν ότι η συγγνώμη έμεινε ανεξόφλητο χρέος.
Ο πατέρας μου, ο αείμνηστος Αθανάσιος Ι. Σώλος, ήταν μία από αυτές τις φωνές, ίσως η δυνατότερη και πιο επίμονη. Τον καιρό που συνέβη το τραγικό γεγονός, ήταν οργανωμένος στο ΕΑΜ και, μαζί με άλλους νεαρούς αγωνιστές, παρότρυνε το χωριό να πει την αλήθεια. Αυτό δεν έγινε ούτε στις ανακρίσεις ούτε στο στρατοδικείο, με αποτέλεσμα ο ένοχος να γλιτώσει και –το χειρότερο– να σπιλωθούν σαν φονιάδες, να καταδικαστούν και να στηθούν μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα δυο αθώοι.
Ο τότε νεαρός ΕΑΜίτης, δικηγόρος πλέον στην Αθήνα, όλα του τα χρόνια, παρέμεινε αμετακίνητος στη θέση του ότι το χωριό έπρεπε ν’ αποκαταστήσει τη μνήμη των δύο νέων και να ζητήσει δημόσια συγγνώμη. Ούτε αυτό έγινε. Προτού πεθάνει, ο πατέρας μου παρέδωσε γραπτά την ιστορία. Είναι ένα από τα κείμενα που βρέθηκαν στο προσωπικό του αρχείο, πολύτιμες καταγραφές. Το δημοσιεύω.

Τα βλαχάκια – Οι δύο αδελφοί Σαπλαούρα
του Αθανασίου Ι. Σώλου

Το χωριό μας βαραίνει ακόμα η κατάρα της χαροκαμένης μάνας. Η κατάρα της βλάχας!

Βλάχος είναι για μας στη Χρυσοβίτσα ο παραχειμάζων κτηνοτρόφος που κατεβαίνει από τα Άγραφα ή την Ήπειρο στα μέρη μας, που είναι χειμαδιά.
Ο Μήτσος Σαπλαούρας με την οικογένειά του κατέβαινε από τα Πράμαντα της Άρτας και παραχείμαζε στην κοινοτική περιφέρεια του χωριού μας με τα λίγα πρόβατά του.
Στα 1942 ήταν εγκατεστημένος, από το φθινόπωρο του 1941, στη θέση Μιγκούσες της περιφέρειάς μας, κάτω απ’ το Κακό Λαγκάδι. Εκεί έστησε τα κονάκια του και τη στάνη του για να ’ναι σε ανάμερο και από τους χωροφύλακες και από τους Ιταλούς. Έσμιξε τα πρόβατά του με τους ντόπιους, για να έχει το κεφάλι του ήσυχο από τυχόν ζημιές, και ζούσε εκεί το βίο του παραχειμάζοντα κτηνοτρόφου με όλες τις πίκρες και τις χαρές του. Μόνο που οι πίκρες είναι πολύ περισσότερες και ελάχιστες οι χαρές του.

Στη γύρα και στα στέκια της παλιάς Θεσσαλονίκης – Ο γανωτής και μια απάτη με μπακίρια τον καιρό της Κατοχής

Απόσπασμα από το βιβλίο «Θεσσαλονίκη, όσα θυμάμαι», που περιλαμβάνει αναμνήσεις του συγγραφέα από την παιδική του ηλικία στη Θεσσαλονίκη της δεκαετίας του ’30 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’40.

Τα πρωινά ήταν και η ώρα των γανωματήδων. Μαύροι από τη μουτζούρα, μούτρα και χέρια, είχαν ένα ντορβά από τριγωνικό κομμάτι τσουβάλι περασμένο στον ώμο και μάζευαν από τα σπίτια τα χαλκώματα, να τα γανώσουν και να τα παραδώσουν ασημένια κι αστραφτερά την επαύριο.

Η Κόκκινη Εκκλησία, Παναγία Χαλκέων

Στα σπίτια μας είχαμε όλοι τσετζερέδες και ταψιά πήλινα και κυρίως χάλκινα. Ολοι ανεξαιρέτως. Το αλουμίνιο βγήκε πολύ αργότερα και φυσικά από τα ανοξείδωτα δεν είχε ιδέα ούτε η Ευρώπη. Ολοι λοιπόν, τρώγαμε από χάλκινα και ο κίνδυνος από την πράσινη οξείδωση ήταν μεγάλος. Γι’ αυτό ευδοκιμούσε η δουλειά του γανωτή. Γανωματίδια είχε η κάθε γειτονιά αλλά κυρίως, η γειτονιά της Κόκκινης Εκκλησιάς, της Παναγιάς των Χαλκέων. Οι μαστόροι τα πρωινά μαζεύανε τα χαλκώματα και παραδίνανε τα χθεσινά, ενώ τα απογεύματα δούλευαν στα εργαστήρια, όπου λαμποκοπούσαν οι φωτιές στα καμίνια τους. Ηταν μαγαζάκια μικρά με ένα μάστορα κι έναν παραγιό, ένα καμίνι με φυσερό, μασιές και μπαμπάκια, με τα οποία αλείφανε το λυωμένο καλάι, να γανωθούν τα μπακίρια.

Κατοχή – σκηνή σε πειραιώτικο δρόμο

Κατοχή, ο φοβερός χειμώνας του 1941-1942. Πειραιάς, στη γωνία Γεωργίου Α΄ και Πραξιτέλους.

Σ’ αυτή τη φωτογραφία, που δεν φαίνεται κανένα πρόσωπο και καμία έκφραση –ακόμα και το κεφάλι της γυναίκας και του παιδιού είναι κρυμμένα– αποτυπώνεται όλη η δυστυχία.
Η γυναίκα γονατισμένη ψάχνει στα σκουπίδια, μήπως βρει κάτι φαγώσιμο. Τα πόδια του αγοριού είναι λεπτά σαν καλάμια. Ο άντρας, πίσω από το αγόρι, είναι ξυπόλητος μέσα στο καταχείμωνο. Η ουρά του σκύλου είναι κάτω απ’ τα σκέλια, δείγμα του φόβου του.
Μαύρη Κατοχή!

Η Θέμις ψάχνει στέγη – το μέγαρο και τα μεγαλόπνοα σχέδια, η μετακόμιση, η ταλαιπωρία και η επιστροφή

Στις αρχές της δεκαετίας του ’30, ήρθε στην επιφάνεια το ζήτημα της στέγασης των δικαστηρίων. Το κτίριο του Πρωτοδικείου στις οδούς Σανταρόζα-Σταδίου-Αρσάκη, ταλαιπωρημένο από τη μεγάλη χρήση και εντελώς ασυντήρητο, είχε γίνει σαράβαλο.
Η κυβέρνηση Βενιζέλου αποφάσισε να χτίσει νέο δικαστικό μέγαρο. Λεφτά δεν είχε, αλλά αυτό δεν φάνηκε να μπαίνει εμπόδιο στο όραμά της. Αποφάσισε να κατεδαφίσει το κτίριο Βάιλερ, το παλιό Στρατιωτικό Νοσοκομείο στου Μακρυγιάννη, και να ανεγείρει εκεί το νέο δικαστικό μέγαρο· κι επειδή ο χώρος δεν θα έφτανε, θα γίνονταν απαλλοτριώσεις των γύρω οικοπέδων. Μόνον η δαπάνη των απαλλοτριώσεων έφτανε τα 15 εκατομμύρια.
Η απόφαση αυτή, που πάρθηκε χωρίς ιδιαίτερη μελέτη και σχεδιασμό και χωρίς οι αρμόδιοι να συμβουλευτούν ή έστω να λάβουν υπόψη τούς άμεσα ενδιαφερόμενους, τους δικηγόρους, θα δημιουργούσε, εκτός των άλλων, απίστευτες ανακατατάξεις, μια και όλα τα δικηγορικά γραφεία και οι διάφορες υπηρεσίες βρίσκονταν στο κέντρο της πόλης.
Επίσης καταδίκαζε σε κατεδάφιση δύο ιστορικά κτίρια: το κτίριο του Πρωτοδικείου, το οποίο στεγαζόταν στο κτίριο του παλιού Βασιλικού Τυπογραφείου-Λιθογραφείου, που χτίστηκε το 1835, και το συνομήλικό του κτίριο Βάιλερ, το παλιό Στρατιωτικό Νοσοκομείο και πρώτο νοσοκομείο της Αθήνας, που σήμερα στεγάζει το Κέντρο Μελετών Ακροπόλεως.
Το έχουμε ξαναπεί ότι οι νεοέλληνες απαξιώνουν την παλαιότητα στο όνομα αυτού που αποκαλούν εκσυγχρονισμό και πρόοδο, όπως οι μετεπαναστατικοί πρόγονοί μας την περιφρονούσαν μπροστά στην αρχαιοπληξία. Όσο για το συμφέρον, αυτό σπανίως περιφρονείται.

Στο νέο δικαστικό μέγαρο θα στεγάζονταν όλα τα δικαστήρια της πρωτεύουσας, Ειρηνοδικείο, Πρωτοδικείο, Εφετείο, Άρειος Πάγος. Θα μεταφερόταν επίσης το Υποθηκοφυλάκιο, θα στεγαζόταν το τμήμα Μεταγωγών και θα φτιάχνονταν κρατητήρια και μικρές φυλακές, για να μη μεταφέρονται οι υπόδικοι σε κάθε διακοπή της δίκης τους πίσω στο σωφρονιστικό κατάστημα. Και όλα αυτά θα γίνονταν μέσα σε τέσσερα χρόνια!

Ραδιόφωνα αγορασμένα και δηλωμένα

1940

Μιλήσαμε τις προάλλες για την Τελεφούνκεν και τον Ρολφ Μέρκελ, τον κατάσκοπο, δήθεν διευθυντή του ελληνικού παραρτήματος. Ας μείνουμε για λίγο ακόμα στο προπολεμικό ραδιοφωνικό κλίμα.
Όταν η κοπέλα της διαφήμισης λέει «Ένα Τελεφούνκεν» εννοεί ένα ραδιόφωνο αυτής της μάρκας. Το δώρο ήταν πράγματι ανέλπιστο, γιατί το ραδιόφωνο ήταν ακριβό και απλησίαστο για τους περισσότερους Έλληνες.
Κρίνοντας από τις διαφημίσεις των εφημερίδων, προπολεμικά κυκλοφορούσαν αρκετές μάρκες ραδιοφώνων, που έρχονταν από το εξωτερικό: Φίλιπς (η Φίλιπς ήταν η μόνη ξένη εταιρεία που γραφόταν και με ελληνικούς χαρακτήρες), RCA, Emerson, Pilot, His master’s voice, Lorenz.

Οι οργισμένοι λόφοι και η γυμνόστηθη Μαρίτα

Το 1958 γυρίστηκε στην Ελλάδα η ταινία The Angry Hills (Οργισμένοι Λόφοι) με πρωταγωνιστή τον Ρόμπερτ Μίτσαμ. Η Μαρίτα Κωνσταντίνου έκανε μια σύντομη εμφάνιση στον ρόλο της Κλεοπάτρας. Τραγουδούσε και χόρευε γυμνόστηθη σκορπώντας απανωτά εγκεφαλικά.

Μαρίτα Κωνσταντίνου και Ρόμπερτ Μίτσαμ

11 Ιουλίου 1942, το Μαύρο Σάββατο στην πλατεία Ελευθερίας

Στις 7 Ιουλίου 1942 ο στρατιωτικός διοικητής της Θεσσαλονίκης, ο διαβόητος Μαξ Μέρτεν, έδωσε διαταγή να συγκεντρωθούν όλοι οι άρρενες Εβραίοι ἡλικίας 18-45 χρόνων στην πλατεία Ελευθερίας, στις 8 το πρωί του Σαββάτου 11 Ιουλίου, για να καταγραφούν και στη συνέχεια να σταλούν σε καταναγκαστικά έργα, μακριά από την πόλη.

Εἰς ἐκτέλεσιν τῆς διαταγῆς ταύτης, συνεκεντρώθησαν εἰς τὴν πλατείαν Ἐλευθερίας την 11-7-42 ἡμέραν Σάββατον 9.000 περίπου Ισραηλίται ἡλικίας 18-45 ἐτῶν. Ή πλατεία ἦτο περικυκλωμένη ἀπὸ ἐνόπλους Γερμανούς. 

Γιορτινό, αθηναϊκό, κατοχικό τραπέζι

Με την είσοδο των γερμανών στην Αθήνα, αμέσως εξαφανίζονται τα τρόφιμα και η πείνα ξεσπάει απότομα. Η επαρχία κάπως τα βολεύει. Οι μεγάλες πόλεις, όμως, υποφέρουν και πιο πολύ η Αθήνα.

Τα πράγματα έχουν αξία μόνον εφόσον μπορούν να μεταφραστούν σε τρόφιμα.

Οι εφημερίδες, με αυτά που δημοσιεύουν, κάνουν μόνον για χαρτί περιτυλίγματος.

Πόσο μάλλον που το χαρτί περιτυλίγματος έχει εξαφανιστεί.

Ο σκληρός χειμώνας 1941-1942, ο χειμώνας της πείνας, έχει αρχίσει. Όσοι έχουν συγγενείς στην επαρχία, περιμένουν με λαχτάρα ένα δέμα, για να φάνε κανένα φαγητό της προκοπής.

Θα προσπαθήσουμε να συνθέσουμε ένα γιορτινό μενού από δημοσιεύματα της Βραδυνής του 1941 και κυρίως από τις στήλες «Αθηναϊκή ζωή» και «Η μαγειρική των περιστάσεων».