Τα σπλάχνα της Θεσσαλονίκης κρύβουν θησαυρούς αιώνων. Κάποιοι έχουν έρθει στο φως και αναδεικνύονται, ενώ πολλοί άλλοι ή αποσπάστηκαν ή καταχώστηκαν κάτω από τα θεμέλια σύγχρονων κτιρίων, για να τους ανακαλύψει ο αρχαιολόγος του μέλλοντος .
Οι μεγάλοι αρχαιολόγοι λένε πως κάθε ανασκαφή είναι και μια καταστροφή. Οι εργασίες του μετρό δεν είναι εργασίες αρχαιολόγων. Η απαξίωση και η θυσία των ευρημάτων προς χάριν της προόδου και του μεγαλόπνοου έργου δεν αποφεύχθηκε.
Έχουμε μιλήσει για τα νεκροταφεία των κοινοτήτων της παλιάς Θεσσαλονίκης. Η περιοχή εκτός των ανατολικών τειχών ήταν ένας απέραντος κοιμητηριακός χώρος.
Η ορθόδοξη χριστιανική κοινότητα διέθετε δύο νεκροταφεία. Στα ανατολικά βρισκόταν το παλιό ορθόδοξο, το οποίο εξαφανίστηκε από προσώπου γης τη δεκαετία του 1870. Στη θέση του, αλλά όχι σε όλη του την έκταση, φτιάχτηκε το νεκροταφείο της Ευαγγελίστριας.
Περισσότερα για την εξαφάνιση του παλιού ορθόδοξου νεκροταφείου και τη δημιουργία της Ευαγγελίστριας θα διαβάσετε κάνοντας κλικ πάνω στο σκίτσο του Σταμ.Σταμ.
Ο Σταμ.Σταμ. έγραψε ένα χρονογράφημα μετά την επίσκεψή του στο νεκροταφείο της Ευαγγελίστριας το 1936, που δίνει πολλές πληροφορίες και μπορείτε να διαβάσετε ΕΔΩ.
Στην παραπάνω φωτογραφία φαίνεται το Σιντριβάνι φωτογραφημένο από τη λεωφόρο Χαμιδιέ (σήμερα λεωφόρο Εθνικής Άμυνας). Οι γραμμές του τραμ στρίβουν στην Εγνατία.
Τον δρόμο που διέσχιζε την πόλη από το Βαρδάρι μέχρι το Σιντριβάνι άλλοι τον έλεγαν Τζατέ Γιολ, άλλοι Κάγιε Άντσα και άλλοι Φαρδύ Δρόμο. Σε χάρτη της εποχής του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου αναφέρεται ως Rue du Vardar. Τελικώς ονομάστηκε Εγνατία Οδός.
Το κτίριο αριστερά στέγαζε το καφενείο του Σουκρή-μπεη και αργότερα το καφενείο του Μήττα. Δεξιά, στον περιφραγμένο κήπο, ήταν το καφεζυθοπωλείο Σουφλίον, στο οποίο σύχναζε η διανόηση της εποχής. Ανάμεσα στους τακτικούς πελάτες του ήταν και ο Πέτρος Ν. Παπαγεωργίου.
Στο άκρο αριστερά φαίνεται η ταμπέλα και η είσοδος του καφεζυθοπωλείου Σουφλίον. Στο βάθος τα ντονμέδικα και τα εβραϊκά μνήματα.
Φωτογραφία του 1889. Πίσω από το Σιντριβάνι διακρίνεται ο κήπος του καφενείου Σουφλίον δίπλα στα ντονμέδικα μνήματα.
Το καφενείο Σουφλίον έπαψε να υπάρχει το 1923. Στη θέση του χτίστηκε, το 1925, το Άσυλο του Παιδιού. Το παλιό κτίριο του Ασύλου καταστράφηκε στον σεισμό του 1978.
Το Άσυλο του Παιδιού. Στο βάθος αριστερά, στην πρώτη φωτογραφία, διακρίνεται ο ναός του Αγίου Υπατίου. Στη θέση του ανεγέρθηκε η Παναγία η Δεξιά.
Διαβάστε ακόμα:
• Η Χαμιδιέ, τα σουλτανικά και το Σιντριβάνι
• Χαμιδιέ με Εγνατία, στο Σιντριβάνι
Η υδατογραφία δείχνει τη συμβολή των οδών Κασσάνδρου και Προφήτη Ηλία. Αριστερά ένα τούρκικο μπακάλικο και δεξιά η Χρυσή Κρήνη. Το κτίσμα με το καφασωτό παράθυρο, πίσω από τον τσεσμέ, είναι ο τουρμπές του Τσενέντ μπαμπά. Τουρμπές και μαραμπούτ είναι συνώνυμες λέξεις και σημαίνουν ταφικό μνημείο. Οι λεζάντες κάποιων καρτ ποστάλ αναφέρουν την κρήνη και τη συνοικία ως Μαραμπούτ. Πρόκειται για τη συνοικία Εσκί Σεράι. Πάνω αριστερά διακρίνεται ο μιναρές του Εσκί Σεράι τζαμιού, του προφήτη Ηλία.
Ξεκίνησα γλυκά με αυτή την όμορφη υδατογραφία, για να φτάσω στην επόμενη φωτογραφία, που δείχνει από πιο κοντά την κρήνη και τον τουρμπέ.
Καρτ ποστάλ με την κρήνη και τον τουρμπέ της συνοικίας Εσκί Σεράι, που η λεζάντα την αναφέρει ως συνοικία Μαραμπούτ.
Κάθε φορά που την κοίταζα, είχα την αίσθηση ότι έβλεπα κάποια μορφή ν’ αχνοφαίνεται πίσω από το καφασωτό του τουρμπέ. Το φάντασμα του τάφου, ίσως;
Διαβάστε τη συνέχεια
Ο τάφος του Λουκά Σπαντούνη στον ναό του Αγίου Δημητρίου.
Μετά την κατάκτηση και τη λεηλασία της Θεσσαλονίκης ο σουλτάνος Μουράτ Β’ επισκέφθηκε τον ναό του Αγίου Δημητρίου, θυσίασε ένα κριάρι, προσευχήθηκε και διέταξε να παραμείνει ο ναός στα χέρια των χριστιανών, φυσικά με το αζημίωτο. Ένας προύχοντας της πόλης, ο Λουκάς Σπαντούνης, ανέλαβε να πληρώνει τη βαριά φορολογία και ο ναός παρέμεινε χριστιανικός για έξι δεκαετίες ακόμα. Το 1493 έγινε τζαμί, το τζαμί Ντεζρί Κασίμ-πασά ή Κασιμιέ τζαμί.
Όταν ο Εβλιά Τσελεμπί επισκέφθηκε το Κασιμιέ τζαμί, έγραψε:
[…] Μέσα στο τζαμί υπάρχει πηγάδι «ζωογόνου νερού», που όμως δεν είναι πόσιμο, γιατί προκαλεί εμετό. Αλλά, αν κάποιος που πάσχει από βαρύ πυρετό λουστεί στα νερά του, ο πυρετός υποχωρεί αμέσως, με τη βοήθεια του Θεού. Τέτοιο είναι το μεγαλείο του τζαμιού, που δεν υπάρχουν λόγια για να μπορέσει κανείς να το περιγράψει.
Διαβάστε τη συνέχεια
Την εποχή της άλωσης της Θεσσαλονίκης, πίσω από το Γεντί Κουλέ υπήρχε μετόχι της μονής Χορταΐτου. Όταν το 1422 οι Τούρκοι ερήμωσαν το μοναστήρι του Χορτιάτη και μετέβαλαν σε στάβλους τους νάρθηκές του, οι μοναχοί κατέφυγαν στο μετόχι της μονής πίσω από τα τείχη της πόλης και συνέχισαν εκεί τον ασκητικό τους βίο.
Τον καιρό της τουρκοκρατίας, το μετόχι μετατράπηκε σε τεκέ δερβίσηδων. Στον περίβολο του τεκέ υπήρχε το μνήμα του Γκιουλ μπαμπά. Πάνω του άναβαν κεριά τις νύχτες και προσεύχονταν ως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο περαστικοί μουσουλμάνοι.
Τις πληροφορίες αυτές καθώς και τη φωτογραφία του μνήματος δίνει ο Απόστολος Ε. Βακαλόπουλος.
Ο Ηλίας Πετρόπουλος γράφει ότι την εποχή του Ανταρτοπόλεμου Τά μοναδικά πράγματα πού ἔβλεπες πίσω ἀπό το Γεντί-Κουλέ ἤσανε τό γκρεμισμένο μνῆμα του Μπαμπά, ἕνα μαρμαρένιο κολονάκι καί μιά κερασιά. Αὐτός ὁ Μπαμπάς ἤταν κάποιος ἅγιος δερβίσης. Στον τάφο του ἔκαιγε ἕνα ἀκοίμητο καντήλι, πού το τροφοδοτούσανε μέ λάδι οἱ τοῦρκοι προσκυνητές (ἐρχόντουσαν ἀπό τήν Ξάνθη καί τήν Κομοτινή), ἀλλά καί δικές μας γριοῦλες. Τό κολονάκι φαίνεται να ἦταν κατάλοιπο ἀπό κάποιο ἄλλο μνῆμα. Ὅσο γιά τήν κερασιά λέγανε πώς ἐκεῖ, ἀκριβῶς μπροστά της, ἔστηναν τούς μελλοθάνατους.
Τις σεβαστικές γριούλες που άναβαν το καντήλι του δερβίση, ακολούθησε μια στρατιά από μαυροφόρες μανάδες, γιατί, σ’ εκείνη τη μαύρη εποχή των φρικαλεοτήτων, ο τόπος έγινε το επισήμως ανύπαρκτο νεκροταφείο εκτελεσμένων κομμουνιστών.
Μέχρι το 1955 υπήρχαν σκόρπια μάρμαρα και σπασμένοι τάφοι. Σήμερα τίποτα.
Από τα αμέτρητα τούρκικα μνήματα που υπήρχαν στη Θεσσαλονίκη σώζεται μόνον ο τουρμπές του Μουσά μπαμπά στην Άνω Πόλη και ο τάφος του Χορτάτς Σουλεϊμάν εφέντη στον περίβολο της Ροτόντας.
Το 1923, με την ανταλλαγή των πληθυσμών, οι μουσουλμάνοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και τους τάφους των προγόνων τους με την ίδια συντριβή που αναγκάστηκαν ν’ αφήσουν οι δικοί μας τις αλησμόνητες πατρίδες.
ΕΔΩ μπορείτε να δείτε μερικές πληροφορίες για τα μουσουλμανικά νεκροταφεία της παλιάς Θεσσαλονίκης. Είναι λίγες για ένα τόσο μεγάλο θέμα, αλλά είναι μια αρχή.
Σ’ αυτή την ανάρτηση συγκέντρωσα μερικές φωτογραφίες και γκραβούρες τούρκικων μνημάτων.
Πίσω από το Γεντί Κουλέ
Η οδός Αγίου Νικολάου. Αριστερά βρίσκεται ο Άγιος Δημήτριος. Ο κουμπές, που διακρίνεται πάνω από τις στέγες, ανήκει στο Γενί χαμάμ.
Ο ναός του πολιούχου της Θεσσαλονίκης βρίσκεται στο τετράγωνο των οδών Αγίου Δημητρίου, Σελεύκου, Κασσάνδρου, Αγίου Νικολάου.
Η οδός Αγίου Νικολάου δεν τιμά τον άγιο Νικόλαο, αλλά ένα εκκλησάκι του, που υπήρχε μέχρι το 1890 πίσω από το Κασιμιέ τζαμί (δηλαδή πίσω από τον ναό του αγίου Δημητρίου, ο οποίος επί οθωμανικής κυριαρχίας είχε μετατραπεί σε τζαμί).
Οι Σαλονικιοί, έχοντας έντονα χαραγμένο στη μνήμη τους τον σφαγιασμό των εφτά χιλιάδων άμαχων στο Ιπποδρόμιο, έπλασαν την παράδοση ότι το εκκλησάκι χτίστηκε από τον μετανιωμένο αυτοκράτορα Θεοδόσιο, το 390. Ακόμα και σήμερα όσοι πιστεύουν στους αστικούς μύθους λένε ότι ακούν απελπισμένες κραυγές και ποδοβολητό αλόγων,
Στα χρόνια του Θεοδόσιου Α΄ (379-395) επιβλήθηκε ο χριστιανισμός ως επίσημη και μοναδική θρησκεία του κράτους. Η ανεξιθρησκεία πήγε περίπατο. Ο Θεοδόσιος έθεσε εκτός νόμου την παλιά θρησκεία, κυνήγησε άγρια τους οπαδούς της, δήμευσε τις περιουσίες τους, κατεδάφισε ναούς και μνημεία τους και κατάργησε τους Ολυμπιακούς Αγώνες.
Ο τουρμπές του Μουσά μπαμπά σε επιχρωματισμένη καρτ ποστάλ. Η λεζάντα τον αναφέρει ως ορθόδοξο μοναστήρι.
Η σημερινή πλατεία Τερψιθέας στην Άνω Πόλη ήταν άλλοτε ο περίβολος ενός τεκέ δερβίσηδων του τάγματος των μπεκτασήδων. Απομεινάρι αυτού του τεκέ είναι ο τουρμπές του Μουσά μπαμπά – ένας οκτάγωνος θολοσκέπαστος τάφος, ο μοναδικός τουρμπές που σώζεται ακέραιος στη Θεσσαλονίκη και ο ένας από τους δύο τάφους που έχουν απομείνει στην πόλη. Ο άλλος είναι στη Ροτόντα, όπου αναπαύεται ο Χορτάτζ Σουλεϊμάν εφέντης, σεΐχης και άγιος στον οποίο αποδίδονται πολλά θαύματα.
Ο δερβίσης Μουσά μπαμπά ήταν προφανώς θρησκευτικός πατέρας και φωτισμένος άνθρωπος που με την αγιοσύνη του δόξασε την πίστη του, γι’ αυτό και τάφηκε στην αυλή του μοναστηριού.
Μνήματα στο εκτός των ανατολικών τειχών μεγάλο μουσουλμανικό νεκροταφείο .
Έχουμε μιλήσει για τα νεκροταφεία στα ανατολικά τείχη. Καταλάμβαναν μια τεράστια έκταση, που άρχιζε από Γεντί Κουλέ κι έφτανε στο πάρκο της ΧΑΝΘ. Μια απέραντη περιοχή ήταν καλυμμένη με τάφους χριστιανών, μουσουλμάνων, εβραίων, ντονμέδων…
Εκτός από το μεγάλο και παμπάλαιο νεκροταφείο, έξω από τα ανατολικά τείχη, που συνόρευε με το ντονμέδικο και τα Εβραϊκά Μνήματα, στην παλιά Θεσσαλονίκη υπήρχαν και άλλα μουσουλμανικά νεκροταφεία:
Διαβάστε περισσότερα
HELLAS SPECIAL 