Μην το ψάχνεις, δεν υπάρχει. Το καπελάδικο της Διαμαντής Χαρουπίδου (Νικολαΐδου) –έτσι γραφόταν το όνομα στην ταμπέλα· το Νικολαΐδου στην από κάτω αράδα μέσα σε παρένθεση– βρισκόταν στην Αγίου Δημητρίου γωνία με Ιουλιανού. Σήμερα μπορεί να το δει κανείς στο βιβλίο Η πόλη μας, που ούτε κι αυτό υπάρχει. Είναι εξαντλημένο από χρόνια, αλλά οι ψάχτες έχουν την ελπίδα να το βρουν σε κάποιο παλαιοβιβλιοπωλείο.
Το ζωγράφισε ο Γιώργος Παραλής, που με τα έργα του της τελευταίας περιόδου μάς άφησε εικόνες της Θεσσαλονίκης που οι παλιότεροι δεν θα ξαναδούν και οι νεότεροι δεν θα γνωρίσουν. Το καπελάδικο, το ραφείο, το παντοπωλείο…
Το ζωγράφισε ο Γιώργος Παπαλεξίου, σε ενθύμηση του Γιώργου Παραλή, όταν πλέον από το καπελάδικο είχε απομείνει μόνο το κέλυφος.
Τη φωτογραφία του καπελάδικου βρήκα στο διαδίκτυο. Προέρχεται από το βιβλίο Η πόλη μας – Κείμενα και φωτογραφίες από τη Θεσσαλονίκη, των Παύλου Ανδρεάδη και Άγγελου Καλογερόπουλου, έκδοση της Μακεδονικής Εταιρείας, 1978. Στη Vivlioniki βρήκα το όμορφο εξώφυλλο του βιβλίου.
Όταν η Ρένα έφυγε από το σπίτι του πλούσιου θείου της, όπου της φέρονταν άσχημα και τη μεταχειρίζονταν σαν υπηρέτρια, αναγκάστηκε να δουλέψει. Έψαχνε για μέρες στις μικρές αγγελίες των εφημερίδων, αλλά μάταια. Άλλοτε τη θέση την είχε πάρει κάποια άλλη και άλλοτε ο εργοδότης είχε πονηρούς σκοπούς. Στην αγωνία της, της ήρθε η ιδέα να φορέσει κουστούμι και ν’ αναζητήσει δουλειά ως άντρας. Έκοψε τα μαλλιά της, συστήθηκε ως Περικλής και προλήφθηκε σαν βοηθός σοφέρ σε κάποιο πλούσιο σπίτι. Αυτά συνέβαιναν στα Τέσσερα σκαλοπάτια, μια από τις αγαπημένες ταινίες του παλιού ελληνικού κινηματογράφου, που γυρίστηκε το 1950.
Η Ζινέτ Λακάζ με κοντό μαλλί και «αντρικά» στην ταινία «Τα τέσσερα σκαλοπάτια».
Για πολλές δεκαετίες το παντελόνι ήταν αποκλειστικά αντρικό ρούχο και σημάδι ανδρισμού. Η φράση «εγώ φοράω παντελόνια», σήμαινε ότι αυτός που την έλεγε διέθετε εντιμότητα και ο λόγος του ήταν συμβόλαιο. Καααλά!
1932
Εντυπωσιακές εικόνες, όπως η παραπάνω γαλλική, αναδημοσιεύονταν μεν στις ελληνικές εφημερίδες, αλλά δεν είχαν καμία σχέση με την ελληνική πραγματικότητα. Γυναίκα με κοντά μαλλιά, τσιγάρο και παντελόνι μπορεί στη Γαλλία να θεωρούταν κομψή, αλλά στην Ελλάδα ήταν εξώλης και προώλης. Άσε που οι Έλληνες στις παραλίες εμφάνιζαν εικόνα προσφυγιάς με τις καλαθούνες, τις συμπεθέρες, τα πιτσιρίκια, τον πάτερ-φαμίλια, τα λουτρόπανα, τις ρόμπες και τα κεφτεδάκια. Στη δεκαετία του ’30 οι γυναίκες δεν εμφανίζονταν δημόσια φορώντας παντελόνι και όσες το τόλμησαν ή τις μάζεψε η αστυνομία ή τις έγραψαν οι εφημερίδες – ή και τα δύο μαζί. Τα άρθρα διανθίζονταν με πικρόχολα και χλευαστικά σχόλια και με επιεικώς απαράδεκτους χαρακτηρισμούς για το ποιόν της γυναίκας και την ψυχική της υγεία. Αν μάλιστα η συμπεριφορά της ήταν αντισυμβατική, ο χαρακτηρισμός «ψυχοπαθής» ήταν ψωμοτύρι· και πλάι του κολλούσαν την πληροφορία ότι επρόκειτο περί κομμουνίστριας, γιατί, ως γνωστόν, αυτές οι κομμουνίστριες, ανέκαθεν, ήτανικανές για όλα.
Η Χριστίνα δεν χαρακτηρίστηκε ούτε ψυχοπαθής ούτε κομμουνίστρια, γιατί η ιστορία της συγκίνησε το πανελλήνιο. Εγκατέλειψε τη φτώχεια του χωριού της και την οικογενειακή εστία, που μετά τον θάνατο των γονιών μόνο δυστυχία είχε προσφέρει, φόρεσε αντρικά κι έγινε Θρασύβουλος για να κερδίσει τον επιούσιο. Έψαξε ακούραστα για δουλειά από πόλη σε πόλη της Πελοποννήσου, μέχρι που έφτασε και στην πρωτεύουσα. Το καλοκαίρι του 1938 που ξεκίνησε η περιπέτεια, η Χριστίνα δεν ήταν παρά δεκατριών χρόνων. Δούλεψε σκληρά, έκανε φιλίες με συναδέλφους και βγήκε ραντεβού με κορίτσι, για το… ξεκάρφωμα. Ήταν ένα δυνατό κι έξυπνο πλάσμα που, όταν μαθεύτηκε η ιστορία της, κέρδισε τη συμπάθεια της κοινής γνώμης, των εφημερίδων και των αρχών, λέγοντας ότι αυτός ήταν ο μόνος τρόπος που είχε για να κερδίσει τη ζωή της, χωρίς να κινδυνέψει η τιμή της.
1939
ΕΔΩ μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρη την περιπέτεια της Χριστίνας.
Η ιστορία της Μαίρης
Η Μαίρη, 1933.
Η Μαίρη ήταν διαφορετική περίπτωση. Προερχόταν από πλούσια οικογένεια, είχε ζήσει στο εξωτερικό, ήταν μορφωμένη και δεν την απασχολούσε το θέμα της τιμής και της επιβίωσης, αλλά της αυτοδιάθεσης. Με τα μαλλιά κομμένα κοντά, φορώντας μπερέ και παντελόνι, κατέβηκε ένα βράδυ στον Πειραιά και διασκέδασε σε ύποπτα κέντρα. Κάποιοι θεώρησαν ότι πήγαινε γυρεύοντας και της επιτέθηκαν «με ευνόητους σκοπούς». Εκείνη όχι μόνον αντιστάθηκε, αλλά τράβηξε μαχαίρι και κυνήγησε τους επίδοξους βιαστές. Κατέληξε στο αστυνομικό τμήμα. Στον ντόρο που ακολούθησε κανείς δεν αναρωτήθηκε γιατί κατέληξε μόνον η Μαίρη στο τμήμα και όχι οι επίδοξοι βιαστές. Τα περί αυτοδιάθεσης της Μαίρης ήταν ψιλά γράμματα για τους αστυνομικούς και τους δημοσιογράφους, που τη χαρακτήριζαν «ηρωίδα των τεκέδων», «πράκτορα της Γκεπεού» και που είχαν βγάλει τη διάγνωση ότι είναι ψυχοπαθής και ότι πρέπει να εγκλειστεί στο Δαφνί.
Οι μόνες γυναίκες που ο πουριτανισμός της εποχής ανεχόταν να φοράνε παντελόνια ήταν οι καλλιτέχνιδες.
Η Αγγέλα
Η Αγγέλα Λυκιαρδοπούλου ήταν η πρώτη γυναίκα στην Ελλάδα που εμφανίστηκε επί σκηνής φορώντας φράκο.
Η Αγγέλα Λυκιαρδοπούλου
Η Αγγέλα ήταν από καλλιτεχνική οικογένεια, αδελφή του συνθέτη Βαγγέλη Λυκιαρδόπουλου. Εμφανιζόταν με την κιθάρα της στην περίφημη Μάντρα του Αττίκ και συνεργάστηκε με μεγάλα ονόματα της ελληνικής μουσικής σκηνής: Θεόφραστο Σακελλαρίδη, Κώστα Κοφινιώτη, Μιχάλη Σουγιούλ, Γιάννη Βέλλα, τη Δανάη, την Κάκια Μένδρη και τη Νινή Ζαχά. Τραγούδησε με τον Εντουάρντο Μπιάνκο, τον βασιλιά του τανγκό, κι έκανε παγκόσμια περιοδεία μαζί του. Συνέχισε την καριέρα της στο εξωτερικό κι εγκαταστάθηκε στο Χόλιγουντ, όπου πέρασε την υπόλοιπη ζωή της.
Κάποια ξένη ηθοποιός, τη δεκαετία του ’30, που κυκλοφόρησε με παντελόνι στους κεντρικούς δρόμους της πρωτεύουσας, πρέπει να αισθάνθηκε πολύ αμήχανα, γιατί όλοι την κοίταζαν σαν περίεργο φαινόμενο. Παραλίγο να την προγκάρουν, αλλά γλίτωσε, όταν έγινε γνωστό ότι ήταν εγγλέζα και όχι κάποια εκκεντρική Αθηναία.
1939
Βέβαια, εκείνη την εποχή ο συντηρητισμός όχι μόνον έφτανε στα όρια του παραλογισμού, αλλά τα ξεπέρναγε. Κάποιοι σοφοί εγκέφαλοι προβληματίζονταν αν ήταν σωστό οι γυναίκες ν’ ασχολούνται με τον αθλητισμό. Με τη γυμναστική δεν είχαν πρόβλημα, αλλά για τον αθλητισμό θεωρούσαν ότι ασχημίζει τις γραμμές του γυναικείου σώματος και κάνει τις γυναίκες να «αντροφέρνουν», να γίνονται «ζορμπάδες» και στην τελική να μένουν «γεροντοκόραι».
1930
Οι γυναίκες έπρεπε να είναι το ωραίο φύλο και οι άντρες το ισχυρό. Τα περί ισότητας των δύο φύλων ανήκαν στη σφαίρα της τρελής φαντασίας. Ο άντρας ήταν η κεφαλή της οικογένειας και για να προστατεύσει την τιμή του δικαιούταν να φτάσει μέχρι φόνο. Ο νόμος ήταν με το μέρος του. Τα γυναικεία ζητήματα ήταν πηγή κρύων και σεξιστικών αστείων. Όταν τον Μάρτιο του ’33 έκαναν φτερά από το πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης 2000 εκλογικά βιβλιάρια γυναικών, που δεν είχαν παραληφθεί ακόμα από τις δικαιούχους, το θέμα δεν θεωρήθηκε ιδιαίτερα ανησυχητικό. Έδωσε όμως λαβή για έντυπες κρυάδες.
Μάρτιος 1933
Οι δημοσιογράφοι έβρισκαν γαργαλιστικό να διανθίζουν, ακόμα και στις πιο τραγικές ειδήσεις, με κάποια γυναικεία παρουσία, που δήθεν υπήρξε η πέτρα του σκανδάλου. Στη δεκαετία του ’30, της κρίσης, της πτώχευσης και της συμφοράς, που οι πλημμύρες είχαν καταστρέψει τη σοδειά, που στην επαρχία άνθρωποι και ζώα πέθαιναν κυριολεκτικά από ασιτία, που γίνονταν πορείες πείνας και ντου απόγνωσης στους φούρνους, ο δαιμόνιος δημοσιογράφος ανακάλυψε ότι αφορμή των τραγικών γεγονότων της Νάουσας ήταν μία γυναίκα.
Ας επιστρέψουμε στο θέμα παντελόνι. Το θέαμα μιας γυναίκας με παντελόνι έχει πάψει προ πολλού να αποτελεί προσβολή της δημοσίας αιδούς. Σε μερικούς κύκλους, όμως, εξακολουθεί να θεωρείται τολμηρό ή απρεπές. Κάποιοι ιεροί χώροι επιβάλλουν να εισερχόμαστε «ευπρεπώς ενδεδυμένοι». Επισκέπτριες με παντελόνι δεν θεωρούνται πάντοτε ευπρεπείς. Στα αυστηρά μοναστήρια τους δίνουν να φορέσουν μακριές μαύρες ρόμπες. Στη σύγχρονη ζωή οι ακραιφνείς χριστιανές δεν φοράνε παντελόνια, γιατί είναι αμαρτία οι γυναίκες να μιμούνται τους άντρες. Άσε που το παντελόνι τονίζει σημεία του σώματος που πρέπει να είναι καλυμμένα.
Πριν μερικά χρόνια εικονογραφούσα ένα παιδικό βιβλίο για κάποιον «νηστίσιμο» εκδοτικό οίκο. Έφτιαξα μία παρέα παιδιών, αγοριών και κοριτσιών, να παίζουν μακριά γαϊδούρα. Όλα φορούσαν φόρμες. Έστειλα τα σκίτσα στη συγγραφέα, «νηστίσιμη» επίσης, και περίμενα τις παρατηρήσεις της.
Ντριν, το τηλέφωνο.
— Τέτη μου, είχα έναν λογισμό.
— Δεν αρχίζουμε καλά, σκέφτηκα.
— Τα κοριτσάκια καλύτερα να μη φοράνε παντελόνι.
— Γιατί;
— Ε, να, εμείς αποφεύγουμε το παντελόνι.
— Και πώς θα παίζουν μακριά γαϊδούρα; Θα φαίνεται το βρακί τους.
— Να μην παίζουν. Να παρακολουθούν μόνο.
Είχα ξεχωρίσει αυτή τη διαφήμιση για το όμορφο σκίτσο της, που με λίγες γραμμές τα λέει όλα: και σκοτσέζικα και μάλλινα και γυναικεία και κομψά.
Η φίρμα Αλεξανδράκης είναι μια από τις παλιότερες της Αθήνας. Συνεχίζει μια επιχείρηση που ιδρύθηκε το 1860 και που από το 1907 έχει την επωνυμία Αλεξανδράκης. Από το 1933 το κατάστημα βρίσκεται στη διεύθυνση της διαφήμισης, στη διεύθυνση που βρίσκεται και σήμερα –Ερμού 27.
Στις 30 Νοεμβρίου 2017 πέθανε ο Ευτύχιος Αλεξανδράκης, ο αρχαιότερος έμπορος της Αθήνας. Παρέλαβε την επιχείρηση από τον πατέρα του το 1954 και τη συνέχισε εργαζόμενος μέχρι τον θάνατό του σε ηλικία 98 χρόνων.
HELLAS SPECIAL 