Οικία Κοκοβίκου, Τριπόδων 32, στην Πλάκα

Οδός Τριπόδων
Η αρχαία οδός Τριπόδων ξεκινούσε από το θέατρο Διονύσου, στη βόρεια πλευρά του Ιερού Βράχου, και κατέληγε στην Αρχαία Αγορά, όπου υπήρχε το ιερό του Διονύσου. Πήρε το όνομά της από τους χορηγικούς τρίποδες που ήταν τοποθετημένοι εκεί. Η σύγχρονη οδός Τριπόδων ταυτίζεται με ένα μεγάλο μέρος της αρχαίας οδού.

Ο Άρης Κωνσταντινίδης και η λαϊκή αρχιτεκτονική
Η οικία της οδού Τριπόδων 32 συγκαταλέγεται στα ελάχιστα εναπομείναντα δείγματα της λαϊκής αρχιτεκτονικής που κυριαρχούσε στα αθηναϊκά σπίτια κατά τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας και τα πρώτα χρόνια της βαυαροκρατίας, πριν από την επέλαση των νεοκλασικών.

Να ’τα και τ’ αραπάκια!

Όταν έγραφα για το ρύζι μπάρμπα Μπεν και το τυρί Αραπάκι, μου είχε κολλήσει ο στίχος:
Πού ’ναι, μπάρμπα, τ’ αραπάκια,
πού ’ν’ ο Κόκκινος Στρατός...
Έψαξα πολύ να βρω το τραγούδι, αλλά δεν υπήρχε στο διαδίκτυο, ρώτησα και φίλους… τίποτα. Τη λύση έδωσαν για μια φορά ακόμα οι κασέτες (ξέρετε, εκείνα τα πλακέ πραγματάκια με τα δύο καρούλια μέσα). Και να, ορίστε το καταπληκτικό τραγούδι, από τα Τραγούδια του Καραγκιόζη, που ήταν και η πρώτη εμφάνιση του Στέλιου Διονυσίου στη δισκογραφία.

Πατησίων και Γρηγοροβίου – ένα πανέμορφο νεοκλασικό που κατεδαφίζεται κι ένα κατάστημα τέχνης που δεν υπάρχει πια

Όταν ήμουν στο Γυμνάσιο, πήγαινα με τα πόδια ως το τέρμα Πατήσια, που ήταν το σχολείο. Τρόλεϊ έπαιρνα μόνον αν είχα αργήσει. Προτιμούσα τους δρόμους πάνω από τη λεωφόρο, που ήταν ήσυχοι, γιατί μου άρεσε να περπατάω και να σκέφτομαι. Για τον γυρισμό διάλεγα την Πατησίων, επειδή η παρέα, η ζωηρή κίνηση και η γρήγορη εναλλαγή των εικόνων με βοηθούσαν να ξεφορτώσω το άχαρο εξάωρο ενός συστήματος που ποτέ δεν αισθάνθηκα φιλικό στη μάθηση και που μόνον η καλοσύνη και η ανοιχτομυαλιά κάποιων λίγων εκπαιδευτικών το έκαναν υποφερτό.

Google maps, 2009.

Την προσοχή μου πάντα τραβούσε ένα κατάστημα, γωνία Πατησίων και Γρηγοροβίου. Στεγαζόταν σ’ ένα πέτρινο διώροφο νεοκλασικό, με πολλά ακροκέραμα που το στόλιζαν σαν δαντέλα. Ήταν ένα πανέμορφο κτίριο, πνιγμένο στις μονοκόμματες και άχαρες πολυκατοικίες, που ανάσαινε κάπως λόγω της απέναντι ανοιχτωσιάς του Αγίου Λουκά, της εκκλησίας που φτιάχτηκε σε σχέδια του Τσίλερ.

Οι παράγκες στα Ταμπούρια και στην Ανάσταση

Με την καταστροφή του ’22 έφτασαν στον Πειραιά καραβιές οι πρόσφυγες. Πεινασμένοι και δυστυχείς ζούσαν ο ένας πάνω στον άλλον μέσα σε τσαντίρια. Οι Πειραιώτες τους είδαν σαν ξένους και τους αντιμετώπισαν εχθρικά. Για να εγκατασταθούν, τους παραχωρήθηκε το παλιό νεκροταφείο του Αγίου Διονυσίου, που βρισκόταν έξω από την πόλη, στη δυτική άκρη. Ο χώρος δεν έφτανε. Οι πρόσφυγες εξαπλώθηκαν σε όλη τη Δραπετσώνα και βόρεια προς το Κερατσίνι και τα Ταμπούρια.
Βλέποντας τα Ταμπούρια και την Ανάσταση σήμερα, δεν είναι εύκολο να φανταστούμε πως κάποτε ήταν συνοικισμοί γεμάτοι άθλιες παράγκες, που στέγαζαν τους πρόσφυγες της Μικρασίας και του Πόντου. Το κράτος δεν είχε ιδέα πώς ήταν η ζωή εκεί, γιατί μέσα από τα γραφεία δεν μπορούσε να δει τη ζοφερή πραγματικότητα. Ελάχιστοι αρμόδιοι πάτησαν το πόδι τους στους συνοικισμούς.

Φεβρουάριος 1931

Μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους οι Έλληνες κατέστρεψαν 72 παμπάλαιες εκκλησίες – Ένα χρονικό λεηλασιών και ξεπουλημάτων

Τις προάλλες μιλήσαμε για τον Άγιο Ασώματο στα Σκαλιά (ή πιο σωστά: στα Σκαλία), ένα εκκλησάκι στο Μοναστηράκι, που κατεδαφίστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα, και αναφέραμε ότι είναι ένα από τα 72 παμπάλαια εκκλησάκια της Αθήνας, που κατέστρεψαν μετά την απελευθέρωσή τους από τον τουρκικό ζυγό, οι ίδιοι οι Έλληνες.

Ο Άγιος Ασώματος στα Σκαλιά γύρω στο 1844, λίγο πριν κατεδαφιστεί.

Τα τελευταία εκατό χρόνια της τουρκοκρατίας η Αθήνα είχε εκατόν εβδομήντα οικοδομικά τετράγωνα και εκατόν τριάντα έξι εκκλησίες. Κάποιες από αυτές ήταν ωραία αρχιτεκτονικά δημιουργήματα της βυζαντινής εποχής των Αθηνών, οι περισσότερες όμως ήταν απλά και φτωχικά εκκλησάκια, χτισμένα κατά τους χρόνους της δουλείας, ανάλογα με την ψυχική και υλική κατάσταση των κατοίκων εκείνων των χρόνων. Ο Κώστας Μπίρης, που παραδίδει αυτές τις πληροφορίες, προσθέτει με συγκίνηση ότι οι εκκλησίες αυτές ήταν καντηλάκια, στα οποία έκαιγε χαμηλωμένη και ταπεινή η φλόγα της πίστης.

Οι Τούρκοι, ως δυνάστες μας επί τετρακόσια χρόνια, έχουν κατηγορηθεί για βαρβαρότητα ως προς τον τρόπο που αντιμετώπισαν το ζήτημα της θρησκείας των υπόδουλων. Το γεγονός όμως είναι πως επί τουρκοκρατίας η Αθήνα είχε εκατόν τριάντα έξι εκκλησίες. Ας δούμε πώς φέρθηκαν στις εκκλησίες αυτές οι ίδιοι οι Έλληνες μετά την απελευθέρωσή τους.

Το σπίτι του Λαπαθιώτη

Φωτο: Σ.Β. Σκοπελίτης

Ιστορικό και όμορφο αρχοντικό, φορτωμένο με βαριές αναμνήσεις από τη μαρτυρική ζωή του «παρακμία» ποιητή. Το σπίτι του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη βρίσκεται Κουντουριώτου 23 και Οικονόμου 30 στα Εξάρχεια. Ευτυχώς κρίθηκε διατηρητέο και σώζεται. Δυστυχώς ρημάζει.
Ο Γιώργος Ιωάννου στο κείμενό του Ο γείτονάς μου ο Λαπαθιώτης γράφει ότι τη χρονιά που εγκαταστάθηκε στα Εξάρχεια, το 1971, το σπίτι ήταν τραυματισμένο από τους όλμους των Δεκεμβριανών και ταλαιπωρημένο, αλλά όχι ετοιμόρροπο. Οι ξεφτισμένοι σοβάδες άφηναν να φαίνονται οι χοντροί και γεροί πέτρινοι τοίχοι του. Τον καιρό που κατοικούσε ο Ιωάννου στα Εξάρχεια, στο σπίτι έμεναν κάποιοι επαρχιώτες ενοικιαστές, ανίδεοι για την ιστορία του. Οι παλιοί κάτοικοι με τους οποίους είχε συνομιλήσει θυμόνταν ένα σπίτι πανέμορφο, με περιποιημένο κήπο, στάβλο για τα άλογα της άμαξας, υποστατικό για τους υπηρέτες. Θυμόνταν την οικογένεια Λαπαθιώτη, τον στρατηγό πατέρα, και κυρίως θυμόνταν τον ποιητή· αμυδρά στον καλό καιρό, έντονα στην εποχή της καταρράκωσης. Άφησε το σπίτι άδειο από έπιπλα και άλλα υπάρχοντα, αλλά φορτωμένο βιβλία. Τεράστια η βιβλιοθήκη του, παρόλο που για να ζήσει είχε πουλήσει κάμποσα εκλεκτά και ακριβά βιβλία. «Μια βδομάδα κουβαλούσαν με τα κάρα οι κληρονόμοι τα βιβλία του», είπαν γείτονες στον Γιώργο Ιωάννου.
Πριν από μερικά χρόνια το σπίτι σκεπάστηκε με πράσινο δίχτυ για να μη φαίνεται η εγκατάλειψή του από την Πολιτεία. Αντέχει ακόμα.

Στον ίδιο δρόμο λίγο πιο κάτω, Κουντουριώτου γωνία με Νοταρά, έμενε ένας φίλος του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, καταραμένος ποιητής και αυτόχειρας και αυτός· ο Κώστας Καρυωτάκης.

Ελληνικόν Ωδείον, Φειδίου 3

 

Κατεβαίνοντας τη Γενναδίου βλέπουμε απέναντί μας στην οδό Φειδίου ένα από τα παλιότερα κτίρια της Αθήνας. Στην πολυκαιρισμένη επιγραφή αχνοφαίνονται οι λέξεις «Ελληνικόν Ωδείον». Αυτό το αφημένο στη φθορά κτίριο στέγαζε κάποτε το Ελληνικό Ωδείο και ήταν χώρος τέχνης και πολιτισμού.

Τι Τουρκολίμανο, τι Μικρολίμανο; Αλλού είναι η ουσία και χάνεται.

Το όμορφο λιμανάκι που χωρίζει τον Πειραιά από το Φάληρο λεγόταν λιμήν Μουνιχίας στα χρόνια του Θεμιστοκλή, Φανάρι στα βυζαντινά χρόνια, Τουρκολίμανο επί τουρκοκρατίας, λιμένας Κουμουνδρούρου κατά τους νεότερους χρόνους, ακτή Κανάρη για ένα μικρό διάστημα στη δεκαετία του ’60 (αυτό το τελευταίο βρίσκεται τυπωμένο σε κάποια τουριστικά φυλλάδια της εποχής και πουθενά αλλού).
Το Τουρκολίμανο ήταν ένας ψαράδικος συνοικισμός με βάρκες, δίχτυα και παράγκες χωρίς ηλεκτρικό. Είχε δυο τρία καφενεδάκια και άλλες τόσες ταβερνούλες για τους ψαράδες. Εκεί ζούσαν και οι γιαλούρηδες –απόκληροι της ζωής που δεν είχαν στέγη και κοιμόντουσαν στον γιαλό και στις βάρκες.