Οι Αέρηδες, το Ωρολόγιο του Κυρρήστου, σε φωτογραφία του 1853. Πίσω από το μνημείο διακρίνεται το Ρολόι της Παλιάς Αγοράς. Το ρολόι –ένας μηχανισμός με τέσσερις έδρες, λονδρέζικης κατασκευής– ήταν το δώρο που μας έστειλε ο Έλγιν το 1814, για να μας γλυκάνει για τις αρχαιότητες που μας βούτηξε.
Ο αρχαιοκάπηλος και οι ο κλεπταποδόχος
Επί μία δεκαετία ο Έλγιν κατάκλεβε θησαυρούς, που έφευγαν μέσα σε μεγάλα κιβώτια για τον Πειραιά κι από κει για το Λονδίνο. Συνολικά έκλεψε 253 γλυπτά μεγάλου μεγέθους, ανυπολόγιστες αρχαιότητες μικρού μεγέθους και μία από τις Καρυάτιδες του Ερεχθείου, προκαλώντας συγχρόνως μεγάλες καταστροφές στα μνημεία.
Άνθρωποι του Έλγιν καθοδηγούν τους εργάτες πώς να ξεκολλήσουν και να κατεβάσουν τα γλυπτά της ανατολικής μετόπης. Έργο του Έντουαρντ Ντοντγουέλ, που φιλοτεχνήθηκε το 1805, βασισμένο σε ζωγραφιά που έφτιαξε το 1801 κατά τη διάρκεια του πρώτου ταξιδιού του στην Ελλάδα. «Αξιοθρήνητη αντίθεση ανάμεσα στην τωρινή και στην αλλοτινή όψη αυτών των αξιοσέβαστων και ένδοξων μνημείων της αρχαιότητας». Από το βιβλίο του Views in Greece.
«Η κατάρα της Αθηνάς», το ποίημα του Μπάιρον, στο οποίο η Αθηνά καταριέται τον Έλγιν, «εχθρόν χείρονα Βανδάλου και Μωαμεθανού», τη γενιά του και την πατρίδα του, για τη σύληση του ιερού της, άγγιξε τη φλεγματική αγγλική κοινωνία. Αποτέλεσμα; Ο Έλγιν να μην μπορεί να πουλήσει τους θησαυρούς στην τιμή που ζητούσε. Τελικά όμως βρήκε αγοραστές. Η Βουλή των Κοινοτήτων του έδωσε 35.000 λίρες και πήρε τα γλυπτά, που έκτοτε αποτελούν κρατική περιουσία του Ηνωμένου Βασιλείου.
Και οι Αέρηδες κινδύνεψαν από τον λόρδο αρχαιοκάπηλο, αλλά γλίτωσαν, γιατί τότε ήταν τεκές Μεβλεβίδων και οι δερβίσηδες προστάτευαν το μνημείο ως ιερό χώρο.
O Έλγιν μας χάρισε κι έναν πύργο για να τοποθετήσουμε το ρολόι. Τα δώρα όχι μόνο τα δέχτηκε η δημογεροντία, αλλά εντοίχισε στον πύργο μαρμάρινη επιγραφή για να θυμίζει τον δωρητή.
Β. Χ. Πετράκου, «Ιδεογραφία», Αρχαιολογική Εφημερίς, 1987
TOMAS COMES DE ELGIN ATHENIEN[IBUS] HOROL[OGIUM] D[ONUM] D[EDIT] S[ENATUS] P[OPULUS] Q[UE] A[THENIENSIUM] EREX[IT] COLLOC[AVIT] A[NNO] D[OMINI] MDCCCXIV.
Που μεταφράστηκε ως:
Ο Θωμάς κόμης δε Έλγιν δώρον δέδωκε τοις Αθηναίοις ωρολόγιον, ο δε δήμος Αθηναίων και οι πολίται ήγειραν και έστησαν εν έτει σωτηρίω 1814.
Το Ρολόι βρισκόταν δίπλα στη Μεγάλη Παναγία, στον χώρο που σήμερα ορίζεται από τις οδούς Αιόλου, Αδριανού, Δεξίππου και Πανδρόσου. Μετά την Επανάσταση χάθηκε. Αυτό λίγο ένοιαξε τους Αθηναίους, ο οποίοι δεν έτρεφαν συμπάθεια στο δώρο του Έλγιν. Ο Λουδοβίκος της Βαυαρίας, ο μπαμπάς του Όθωνα, το 1939, αναπλήρωσε το κενό στέλνοντας ένα καινούργιο ρολόι.
Ο Λούντβιγκ Κέλνμπεργκερ (Ludwig Köllnberger) βαυαρός αξιωματικός, που ήρθε με τον Όθωνα στην Ελλάδα, φιλοτέχνησε σημαντικές υδατογραφίες, όπως η παραπάνω, που δείχνει τον πύργο του ρολογιού, όπως στεκόταν στο Μεγάλο Παζάρι, χωρίς ρολόι από την Επανάσταση μέχρι το 1839, που τοποθετήθηκε το δώρο του Λουδοβίκου.
Στη φωτογραφία φαίνεται σε πρώτο πλάνο η Παντάνασσα, πίσω το τζαμί του Τζισταράκη και πιο πίσω το λευκό κτίριο με την κεραμοσκεπή είναι η Παλιά Στρατώνα (στρατώνας επί Βαυαροκρατίας και κατόπιν φυλακή, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ’30). Αριστερά διακρίνεται ο ψηλός πύργος του ρολογιού. Πάνω στον ιερό βράχο ο φράγκικος πύργος, που κατεδαφίστηκε το 1874.
«Εις τους περί τον πυργίσκον του Ωρολογίου στενούς και βορβορώδεις δρομίσκους» της Παλιάς Αγοράς είχαν το στέκι τους, αλλά και το σπίτι τους, οι Μάγκες του Ρολογιού, παιδιά και έφηβοι που ζούσαν σε άκρα εξαθλίωση.
Για τους μάγκες του Ρολογιού και τη σκληρή ζωή των φτωχών παιδιών στην Αθήνα του 19ου αιώνα μπορείτε να διαβάσετε ΕΔΩ.
Τη νύχτα 8 προς 9 Αυγούστου του 1884 ξέσπασε μεγάλη πυρκαγιά στην Παλιά Αγορά. Καταστράφηκαν 100 ξύλινα μαγαζιά, η Μεγάλη Παναγιά, ο πύργος και το ρολόι. Η πυρκαγιά ελευθέρωσε τον αρχαιολογικό χώρο στο τετράγωνο της Βιβλιοθήκης του Αδριανού. Αμέσως καθαρίστηκαν τα ερείπια και άρχισαν ανασκαφές. Τότε κατεδαφίστηκε ο μισοκατεστραμμένος από την φωτιά πύργος του ρολογιού.
Τι απόμεινε; Τέσσερις δείκτες του ρολογιού και η μαρμάρινη επιγραφή, που φυλάσσονται στο Μουσείο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας, στο κτίριο της Παλιάς Βουλής.
HELLAS SPECIAL 