Πρόσφυγες στη Θεσσαλονίκη-φωτογραφίες

«Από το 1914 ως το 1924, κι ακόμα πιο πέρα, πήραν να καταφθάνουν μεμονωμένα ή σε μικρές ομάδες στην αρχή, κοπαδιαστά και άτακτα αργότερα, με αραμπάδες, ζώα, βάρκες, καΐκια, βαπόρια, ακόμα και με τα πόδια, σε χάλι κακό, βρωμισμένοι μα αποκαθαρμένοι, λουσμένοι μες στο αίμα τους, από τις ελληνικές πατρίδες της Ανατολής, την Ελλάδα μάλλον της Ανατολής, χιλιάδες των χιλιάδων κυνηγημένοι, ληστεμένοι, βιασμένοι, απορφανισμένοι άνθρωποί μας, αναζητώντας μια νέα γωνιά μες στην ελεύθερη πατρίδα. Υπήρξαν, βέβαια, κι εκείνοι που έφτασαν σχετικώς άνετα είτε γιατί είχαν τον τρόπο, είτε γιατί ήταν κατατοπισμένοι και προβλεπτικοί, είτε γιατί στάθηκαν τυχεροί είτε και γιατί τα είχαν καλά με τον Τούρκο».
Γιώργος Ιωάννου, «Η παρέλαση των προσφύγων» από το βιβλίο Το δικό μας αίμα.

1922. Πρόσφυγες από τη Μικρασία. Μόλις αποβιβάστηκαν στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης.

Το σπίτι του Λαπαθιώτη

Φωτο: Σ.Β. Σκοπελίτης

Ιστορικό και όμορφο αρχοντικό, φορτωμένο με βαριές αναμνήσεις από τη μαρτυρική ζωή του «παρακμία» ποιητή. Το σπίτι του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη βρίσκεται Κουντουριώτου 23 και Οικονόμου 30 στα Εξάρχεια. Ευτυχώς κρίθηκε διατηρητέο και σώζεται. Δυστυχώς ρημάζει.
Ο Γιώργος Ιωάννου στο κείμενό του Ο γείτονάς μου ο Λαπαθιώτης γράφει ότι τη χρονιά που εγκαταστάθηκε στα Εξάρχεια, το 1971, το σπίτι ήταν τραυματισμένο από τους όλμους των Δεκεμβριανών και ταλαιπωρημένο, αλλά όχι ετοιμόρροπο. Οι ξεφτισμένοι σοβάδες άφηναν να φαίνονται οι χοντροί και γεροί πέτρινοι τοίχοι του. Τον καιρό που κατοικούσε ο Ιωάννου στα Εξάρχεια, στο σπίτι έμεναν κάποιοι επαρχιώτες ενοικιαστές, ανίδεοι για την ιστορία του. Οι παλιοί κάτοικοι με τους οποίους είχε συνομιλήσει θυμόνταν ένα σπίτι πανέμορφο, με περιποιημένο κήπο, στάβλο για τα άλογα της άμαξας, υποστατικό για τους υπηρέτες. Θυμόνταν την οικογένεια Λαπαθιώτη, τον στρατηγό πατέρα, και κυρίως θυμόνταν τον ποιητή· αμυδρά στον καλό καιρό, έντονα στην εποχή της καταρράκωσης. Άφησε το σπίτι άδειο από έπιπλα και άλλα υπάρχοντα, αλλά φορτωμένο βιβλία. Τεράστια η βιβλιοθήκη του, παρόλο που για να ζήσει είχε πουλήσει κάμποσα εκλεκτά και ακριβά βιβλία. «Μια βδομάδα κουβαλούσαν με τα κάρα οι κληρονόμοι τα βιβλία του», είπαν γείτονες στον Γιώργο Ιωάννου.
Πριν από μερικά χρόνια το σπίτι σκεπάστηκε με πράσινο δίχτυ για να μη φαίνεται η εγκατάλειψή του από την Πολιτεία. Αντέχει ακόμα.

Στον ίδιο δρόμο λίγο πιο κάτω, Κουντουριώτου γωνία με Νοταρά, έμενε ένας φίλος του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, καταραμένος ποιητής και αυτόχειρας και αυτός· ο Κώστας Καρυωτάκης.

Το στρατόπεδο Μπαρόν Χιρς και ο παλιός σιδηροδρομικός σταθμός Θεσσαλονίκης

Η είσοδος του Μπαρόν Χιρς. Η επιγραφή γράφει στα γερμανικά, στα λαδίνο και στα ελληνικά «Ζώνη κατοικουμένη υπό Εβραίων. Απαγορεύεται η είσοδος άνευ αδείας».

Οι φήμες που κυκλοφορούσαν από τον Δεκέμβριο του ’42 ότι η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης θα εκτοπιστεί και ότι στον σταθμό έχουν συγκεντρωθεί βαγόνια για τη μεταφορά ήταν αληθινές. Ακολούθησε η καταστροφή του εβραϊκού νεκροταφείου και η εφαρμογή των φυλετικών νόμων της Νυρεμβέργης. Παρ’ όλα αυτά ο αρχιραβίνος Κόρετς τους διαβεβαίωνε ότι θα μεταφερθούν όλοι στην Κρακοβία για να ξεκινήσουν μια καινούργια ζωή.
Στις 6 Μαρτίου του 1943 ο συνοικισμός που έχτισε ο βαρώνος Χιρς δίπλα στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό για να στεγάσει τους άστεγους της πυρκαγιάς του 1890 και τα θύματα των τσαρικών πογκρόμ, περιφράχθηκε με ξύλινο φράχτη και συρματόπλεγμα. Τοποθετήθηκαν σκοπιές και προβολείς και έγινε το διαμετακομιστικό στρατόπεδο Μπαρόν Χιρς. Από δω ξεκινούσαν οι αποστολές για το στρατόπεδο του θανάτου.